Rabsztyn

Gotycki zamek królewski, później rozbudowany

Drewniany zamek stał tu już w XIII w. (niektórzy sądzą, że nawet w XII w.), władał nim ród Toporczyków. Murowany wybudowany został za króla Kazimierza Wielkiego. Pierwsza wzmianka w dokumentach pochodzi z końca XIV w. i mowa jest w nich o rycerzu Iwo z Rabsztyna, a następnie o Janie - burgrabim rabsztyńskim. Po śmierci Kazimierza warownia przeszła w ręce prywatne w ramach spłaty jego długów. W średniowieczu zamek obejmował tylko najwyższą część wzgórza na skale (tzw. ostańcu) i składał się z wieży i budynku mieszkalnego, którego pozostałości zachowały się do dzisiaj.


Koniec XIV w. - z nadania króla Władysława Jagiełły zamek stał się własnością Spytka Melsztyńskiego herbu Leliwa

Bohaterski dowódca Słynna stało się odwaga i patriotyzm pułkownika Gabriela Hołubka, dowódcy zamku rabsztyńskiego podczas trzeciego bezkrólewia w roku 1587. Arcyksiążę Maksymilian Habsburg wyruszył na czele licznego wojska do Krakowa aby siłą koronować się na króla. Po drodze najechał zamek w Rabsztynie. Na żądanie poddania się Hołubek odparł, że "nie ma innych zdrajców wśród Polaków oprócz tych co są przy arcyksięciu" i odmówił oddania zamku. Wojska Maksymiliana zrezygnowały jednak z oblężenia i ruszyły na Kraków. Po rozłożeniu się obozem pod miastem oczekiwali na wsparcie oddziału 350 żołnierzy wraz z amunicją i żywnością. Ich droga miała przebiegać przez Rabsztyn, więc sprytny Hołubek zaczaił się ze swoimi ludźmi w liczbie 100 osób i znienacka zaatakował Austriaków. Gdy przerażeni intruzi zaczęli się cofać, zostali od tyłu zaatakowani przez górników z Olkusza. Austriacy rozpierzchli się w popłochu, a Polacy przejęli ich materiał wojenny. Podobnych wypadów na austriackie dostawy, Hołubek dokonał jeszcze kilkakrotnie co przyczyniło się to tego, iż Maksymilian poniósł wielką klęskę.

Początek XV w. - Piotr Szafraniec z niedalekiej Pieskowej Skały usiłował wykupić zamek za znaczną sumę 1100 grzywien, jednak Melsztyńscy nie zdecydowali się na sprzedaż
1412 r. - przebudowano wieżę zamkową oraz zbudowano studnię
1439 r. - jeden z Melsztyńskich - Spytek (potomek poprzedniego) jako przywódca polskich husytów zawiązał konfederację przeciw biskupowi Zbigniewowi Oleśnickiemu. Po napadzie na obradującą w Nowym Korczynie radę królewską został pokonany w bitwie pod Grotnikami gdzie sam poległ. Jego majątek wraz z zamkiem Rabsztyn został skonfiskowany na rzecz skarbu królewskiego
poł. XV w. - budowla przeszła w ręce Tęczyńskich, którzy sprawowali urząd starostów rabsztyńskich, ale na rozkaz króla Władysława Warneńczyka oddano go wdowie po Spytku Melsztyńskim
1442 r. - starosta Andrzej Tęczyński, mąż bratanicy Spytka znacznie wzmocnił i wyremontował zamek
1511 r. - Rabsztyn wykupił Andrzej z Kościelca, a niedługo potem na dłuższy czas Seweryn Boner. Zamek był stopniowo rozbudowywany, tak że niecały wiek później zajmował już całe wzgórze.
1573 r. - Stanisław Boner gościł na zamku zmierzającego do Krakowa króla Henryka Walezego. Obdarzył go na drogę sporą ilością pieniędzy
1583 r. - w warowni odbyła się jakoby wielka uroczystość weselna hetmana Jana Zamoyskiego i bratanicy polskiego króla, księżniczki Gryzeldy Batorówny. Jednak ta informacja jest błędna, chodzi o Rabsztyn w Krakowie, tak bowiem zwał się również dwór Tęczyńskich na Wawelu, przejęty później przez hetmana
1587 r. - załoga zamku rozbiła wojska walczącego o tron Polski austriackiego arcyksięcia - Maksymiliana Habsburga
1592 r. - starostą rabsztyńskim został Mikołaj Wolski, a następnie Zygmunt Myszkowski. Rozbudowali oni zamek do renesansowej rezydencji magnackiej z ponad 40 bogato wyposażonymi pokojami. Powstał nieobronny zamek dolny zwany pałacem. Podobno budulec na rozbudowę chłopi nosili na własnych plecach aż z Krakowa!
1657 r. - zamek został ograbiony i spalony przez wycofujących się z Polski Szwedów. Od tej chwili był tylko częściowo zamieszkały



Koniec XVII w. - warownia nie była odbudowywana i popadała w ruinę. Tamtejsi starostowie wybudowali sobie u jej podnóża nowy dwór
Początek XVIII w. - za sprawą Dominika Wielopolskiego z Pieskowej Skały starostwo rabsztyńskie połączono ze starostwem w Pieskowej Skale
Początek XIX w. - zamek został opuszczony i popadł w całkowitą ruinę
1853 r. - wiadomo, że w tym roku ruiny posiadały jeszcze wysoką basztę na skale
Koniec XIX w. - baszta na skale została wysadzona w powietrze przez poszukiwaczy skarbów.
1986 r. - przeprowadzono prace zabezpieczające przy północnej ścianie budynku pałacowego
lata 1996-1999 - pod bramą wjazdową odgruzowano piwnicę
2000 r. - powstało stowarzyszenie "Zamek Rabsztyn" z siedzibą w Olkuszu, które postawiło sobie za cel częściową restaurację ruin.
2009 r. - zakończono etap rekonstrukcji przejazdu bramnego, w którym powstała ekspozycja historyczna. Od tego czasu co roku w sezonie trwają prace konserwacyjne i restauracyjne
2017 r. - w tym sezonie prac skupiono się na zamku średnim i piwnicy południowej. Uzupełniono brakujące mury piwnicy, wykonano w niej podwieszany strop w kształcie pierwotnego sklepienia kolebkowego oraz stalowe schody wraz z podestami i poręczami. Odsłonięte pomieszczenia zamku średniego przykryto stalowo-szklanym pawilonem, który wzbudza spore kontrowersje. Koszt wykonanych prac to 815 tys. zł, w tym 200 tys. zł dofinansowania ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
2020 r. - prace rewitalizacyjne dobiegają końca. Ruiny "wzbogaciły się" o podziemny pawilon do obsługi turystów, tarasy widokowe i wypoczynkowe, a na dziedzińcu postawiono scenę. Samodzielne zwiedzanie ułatwiać będzie aplikacja mobilna.

Legendy i podania

Bibliografia