Możesz ocenić: Rabsztyn (woj. śląskie) - Gotycki zamek królewski, później rozbudowany
Opis i stan obecny
Jeszcze do niedawna ruiny zamku w Rabsztynie wkomponowane w
Lwy na zamku
Około roku 1580 na zamku rabsztyńskich znajdowała się niewielka hodowla lwów króla Stefana Batorego, który był zapalonym myśliwym i kochał zwierzęta. Musiał więc upodobać sobie ten zamek, bowiem egzotyczne zwierzaki trzymano dla króla jeszcze tylko w 3 miejscach: w Krakowie, pod Warszawą i na Litwie.
wapienne skały nieopodal Olkusza były prawie całkowicie zasłonięte drzewami.
Porastały go zarówno z zewnątrz jak i wewnątrz uniemożliwiając dokładne oglądnięcie. Kilka dni po moich pierwszych odwiedzinach roślinność została jednak całkowicie wycięta. U podnóża zamku rozbiła się też ekipa budowlana, która przeprowadziła konserwację i częściową odbudowę zamku. Efektem są widoczne, ale czasem trudno określić je jako pozytywne np. ktoś wpadł na chory pomysł uzupełniania kamiennych murów cegłami. Natomiast odtworzony nad fosą drewniany most jest jak najbardziej na miejscu. Na zamku rozpoczęło też działalność Bractwo Rycerskie "Kruk".
Do dzisiaj można tu podziwiać szczątki gotyckiego zamku górnego położone na skale oraz mury zamku dolnego, który kiedyś był okazałą rezydencją możnowładczą. Inną renesansową pozostałością zamku Rabsztyn są resztki bramy wjazdowej, do której ponad fosą prowadził most zwodzony. Pod bramą znajdują się sklepione piwnice. W czasach świetności zamek składał się z trzech skrzydeł mieszkalnych, zamku górnego z wysoką wieża na skale, dwóch dziedzińców i wjazdem od północy.
Lochy
Zamek jest ponoć połączony podziemnym przejściem z pobliską Januszkową Górą. Inni twierdzą, że z kościołem w Olkuszu.
Pierwotny dziedziniec znajdował się na płd.-zach., drugi powstał na płd.-wsch. po budowie późnorenesansowego zamku dolnego. Niestety, nie zachowała się ani wieża bramna, ani wysoka, czteropiętrowa baszta na zamku górnym, będąca jego najbardziej obronną częścią. Jednakże zamek górny położony był na skale tak wysoko, iż po wejściu na nią ukazuje się piękny widok na okolicę i całe ruiny.
Dookoła warowni, na pofałdowanym znajdował się ciekawy system ziemnych fortyfikacji, niestety jeszcze nie przebadanych. Są to szańce artyleryjskie prawdopodobnie a końca XVI wieku.
W filmie
Zamek w Rabsztynie można zobaczyć w filmie Giacomo Battiato - "Karol. Człowiek, który został papieżem" (2005 r.).
Jak wspomniałem zamek Rabsztyn od jest w fazie długoletniej rekonstrukcji i konserwacji murów, ale można go zwiedzać. Od 2015 r. turyści mają także okazję zobaczyć dom Antoniego Kocjana - przedwojennego konstruktora szybowców z Olkusza i oficera wywiadu lotniczego AK, który rozpracował tajemnicę niemieckich rakiet V-1 i V-2. Budynek ten przeniesiono z jednej z dzielnic Olkusza w pobliże zamku, dzięki czemu może on liczyć na większą frekwencję odwiedzających.
Drzeworyt z ruinami w Rabsztynie, Tygodnik Illustrowany 1879 r.
Plany i rekonstrukcje
Plan zamku w Rabsztynie wg B. Guerquina i J. Fidury. A - zamek górny, B1 - dziedziniec zamku średniego (starszy) B2 - dziedziniec zamku dolnego, C - skrzydło południowe na zamku dolnym, D - wieża bramna, E - filary mostu, F - pałac z krużgankami - skrzydło wschodnie, G - fosa, H - szańce artyleryjskie
Rekonstrukcja zamku Rabsztyn wg B. Drejewicza
Źródło: Zamki i obiekty warowne Jury Krak.-Częst., Robert Sypek, Agencja Wydawnicza CB
Zamek Rabsztyn na obrazie Bgumiła Pilewskiego
Historia, wydarzenia
Drewniany zamek stał tu już w XIII w. (niektórzy sądzą, że nawet w XII w.), władał nim ród Toporczyków. Murowany wybudowany został za króla Kazimierza Wielkiego. Pierwsza wzmianka w dokumentach pochodzi z końca XIV w. i mowa jest w nich o rycerzu Iwo z Rabsztyna, a następnie o Janie - burgrabim rabsztyńskim. Po śmierci Kazimierza warownia przeszła w ręce prywatne w ramach spłaty jego długów. W średniowieczu zamek obejmował tylko najwyższą część wzgórza na skale (tzw. ostańcu) i składał się z wieży i budynku mieszkalnego, którego pozostałości zachowały się do dzisiaj.
Widok na zamek w Rabsztynie pod Olkuszem w połowie XIX wieku, z tzw. Albumów Stronczyńskiego
Koniec XIV w. - z nadania króla Władysława Jagiełły zamek stał się własnością Spytka Melsztyńskiego herbu Leliwa
Bohaterski dowódca
Słynna stało się odwaga i patriotyzm pułkownika Gabriela Hołubka, dowódcy zamku rabsztyńskiego podczas trzeciego bezkrólewia w roku 1587. Arcyksiążę Maksymilian Habsburg wyruszył na czele licznego wojska do Krakowa aby siłą koronować się na króla. Po drodze najechał zamek w Rabsztynie. Na żądanie poddania się Hołubek odparł, że "nie ma innych zdrajców wśród Polaków oprócz tych co są przy arcyksięciu" i odmówił oddania zamku. Wojska Maksymiliana zrezygnowały jednak z oblężenia i ruszyły na Kraków. Po rozłożeniu się obozem pod miastem oczekiwali na wsparcie oddziału 350 żołnierzy wraz z amunicją i żywnością. Ich droga miała przebiegać przez Rabsztyn, więc sprytny Hołubek zaczaił się ze swoimi ludźmi w liczbie 100 osób i znienacka zaatakował Austriaków. Gdy przerażeni intruzi zaczęli się cofać, zostali od tyłu zaatakowani przez górników z Olkusza. Austriacy rozpierzchli się w popłochu, a Polacy przejęli ich materiał wojenny. Podobnych wypadów na austriackie dostawy, Hołubek dokonał jeszcze kilkakrotnie co przyczyniło się to tego, iż Maksymilian poniósł wielką klęskę.
Początek XV w. - Piotr Szafraniec z niedalekiej Pieskowej Skały usiłował wykupić zamek za znaczną sumę 1100 grzywien, jednak Melsztyńscy nie zdecydowali się na sprzedaż
1412 r. - przebudowano wieżę zamkową oraz zbudowano studnię
1439 r. - jeden z Melsztyńskich - Spytek (potomek poprzedniego) jako przywódca polskich husytów zawiązał konfederację przeciw biskupowi Zbigniewowi Oleśnickiemu. Po napadzie na obradującą w Nowym Korczynie radę królewską został pokonany w bitwie pod Grotnikami gdzie sam poległ. Jego majątek wraz z zamkiem Rabsztyn został skonfiskowany na rzecz skarbu królewskiego
poł. XV w. - budowla przeszła w ręce Tęczyńskich, którzy sprawowali urząd starostów rabsztyńskich, ale na rozkaz króla Władysława Warneńczyka oddano go wdowie po Spytku Melsztyńskim
1442 r. - starosta Andrzej Tęczyński, mąż bratanicy Spytka znacznie wzmocnił i wyremontował zamek
1511 r. - Rabsztyn wykupił Andrzej z Kościelca, a niedługo potem na dłuższy czas Seweryn Boner. Zamek był stopniowo rozbudowywany, tak że niecały wiek później zajmował już całe wzgórze.
1573 r. - Stanisław Boner gościł na zamku zmierzającego do Krakowa króla Henryka Walezego. Obdarzył go na drogę sporą ilością pieniędzy
1583 r. - w warowni odbyła się jakoby wielka uroczystość weselna hetmana Jana Zamoyskiego i bratanicy polskiego króla, księżniczki Gryzeldy Batorówny. Jednak ta informacja jest błędna, chodzi o Rabsztyn w Krakowie, tak bowiem zwał się również dwór Tęczyńskich na Wawelu, przejęty później przez hetmana
1587 r. - załoga zamku rozbiła wojska walczącego o tron Polski austriackiego arcyksięcia - Maksymiliana Habsburga
1592 r. - starostą rabsztyńskim został Mikołaj Wolski, a następnie Zygmunt Myszkowski. Rozbudowali oni zamek do renesansowej rezydencji magnackiej z ponad 40 bogato wyposażonymi pokojami. Powstał nieobronny zamek dolny zwany pałacem. Podobno budulec na rozbudowę chłopi nosili na własnych plecach aż z Krakowa!
1657 r. - zamek został ograbiony i spalony przez wycofujących się z Polski Szwedów. Od tej chwili był tylko częściowo zamieszkały
Ruiny zamku Rabsztyn od strony wjazdu. Akwarela Z. Vogla z 1792 r.
Koniec XVII w. - warownia nie była odbudowywana i popadała w ruinę. Tamtejsi starostowie wybudowali sobie u jej podnóża nowy dwór
Początek XVIII w. - za sprawą Dominika Wielopolskiego z Pieskowej Skały starostwo rabsztyńskie połączono ze starostwem w Pieskowej Skale
Początek XIX w. - zamek został opuszczony i popadł w całkowitą ruinę
1853 r. - wiadomo, że w tym roku ruiny posiadały jeszcze wysoką basztę na skale
Koniec XIX w. - baszta na skale została wysadzona w powietrze przez poszukiwaczy skarbów.
1986 r. - przeprowadzono prace zabezpieczające przy północnej ścianie budynku pałacowego
lata 1996-1999 - pod bramą wjazdową odgruzowano piwnicę
2000 r. - powstało stowarzyszenie "Zamek Rabsztyn" z siedzibą w Olkuszu, które postawiło sobie za cel częściową restaurację ruin.
2009 r. - zakończono etap rekonstrukcji przejazdu bramnego, w którym powstała ekspozycja historyczna. Od tego czasu co roku w sezonie trwają prace konserwacyjne i restauracyjne
2017 r. - w tym sezonie prac skupiono się na zamku średnim i piwnicy południowej. Uzupełniono brakujące mury piwnicy, wykonano w niej podwieszany strop w kształcie pierwotnego sklepienia kolebkowego oraz stalowe schody wraz z podestami i poręczami. Odsłonięte pomieszczenia zamku średniego przykryto stalowo-szklanym pawilonem, który wzbudza spore kontrowersje. Koszt wykonanych prac to 815 tys. zł, w tym 200 tys. zł dofinansowania ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
2020 r. - prace rewitalizacyjne dobiegają końca. Ruiny "wzbogaciły się" o podziemny pawilon do obsługi turystów, tarasy widokowe i wypoczynkowe, a na dziedzińcu postawiono scenę. Samodzielne zwiedzanie ułatwiać będzie aplikacja mobilna.
Ruiny zamku w Rabsztynie wg rysunku B. Podbielskiego z 1862 r.
Źródło: Zamki w Polsce, Bohdan Guerquin, Arkady 1984
Legendy i podania
Z
zamkiem w Rabsztynie związane są 2 legendy. Pierwsza mówi o pięknej dziewicy imieniem Sobótka, która mieszkała wśród okolicznych skał. Gdy pewnego dnia w lesie obchodziła weselne gody ze swym narzeczonym Sieciechem, napadła na nich dzika horda zbójów. Sobótka pierwsza dobyła miecza i uderzyła na wroga. Razem z Sieciechem i swoimi rycerzami odparła atak. Dla uczczenia bohaterstwa Sobótki miejscowa ludność co roku rozpala w dzień św. Jana ogniska zwane sobótkami.
Drugie podanie mówi, że z okolicznych wsi uciekł niegdyś rój pszczół. Mieszkańcy wsi ruszyli za nimi i dotarli do resztek rabsztyńskiego zamku. Pszczoły obsiadły wierzchołek wzgórza, jednak nikt nie mógł się tam dostać, ponieważ dostępu bronił zaczarowany kozioł z wielką brodą.
Zamek Rabsztyn na drzeworycie W. Gościmskiego z 1884 r.
WSTĘP Płatny, cena zależy od dnia. W weekendy 18 zł normalny / 12 zł ulgowy. W dzień powszedni 15 zł normalny / 10 zł ulgowy. Parking płatny 3 zł/godz. Przewodnicy oprowadzają gratis w weekendy co 2 godziny. Od maja do września o godz.: 11.00, 13.00, 15.00 i 17.00, w październiku, listopadzie i grudniu: 11.00, 13.00, 15.00. Zamek czynny jest w weekendy lipcowe nawet do godz. 20:00. W dni powszednie i inne miesiące krócej - do 17:00/18:00/19:00.
Ponieważ informacje o godzinach otwarcia, a przede wszystkim cenach biletów szybko się dezaktualizują, sprawdź je na stronie oficjalnej opisywanego zamku/dworu: Zamek w Rabsztynie
Widok na zamek rabsztyński od południowego-zachodu, litografia z rys. J. Meycho, pocz. XIX w.
Źródło: Zamki i dwory obronne ziemi krakowskiej, Marian Kornecki, Kraków 1966
Położenie i dojazd
Centralna część Jury Krakowsko-Częstochowska, północno - zachodnia część woj. małopolskiego, 2 km. od Olkusza w kierunku płn-wsch. Zobacz na mapie.
Zamek leży bardzo blisko szosy, po lewej stronie.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N50.29966111°, E19.59255556°
format DM (stopnie, minuty): 50° 17.9796666'N, 19° 35.5533336'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 50° 17' 58.78''N, 19° 35' 33.20''E
Zamek w Rabsztynie pod Olkuszem na grafice Alfreda Schouppe z 1860 rok
Bibliografia
Borkowski Jacek - Orle Gniazda Jury Krakowsko Częstochowskiej
Fidura Jolanta - Zamki i inne warownie wyżyny krakowsko-częstochowskiej
Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
Jurasz Tomasz - Zamki i ich tajemnice
Kaczyńscy Izabela i Tomasz - Polska - najciekawsze zamki
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Rogiński Ryszard - Zamki i twierdze w Polsce - historia i legendy
Sypek Robert - Zamki i obiekty warowne Jury Krak.-Częst.
Zdjęcie z 1905 roku
Zamek Rabsztyn na pocztówce z 1913 roku
Fotogaleria
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zdjęcia wykonane podczas remontu we wrześniu 2011 przez Adama Kurasiaka
Zdjęcia wykonane: jesienią 2003
Zdjęcia z 2001 r. tuż przed wycinką drzew
Materiały wideo
Zamek Rabsztyn z drona
Cyfrowa makieta zamku w Rabsztynie
Rabsztyn 3D wirtualna rekonstrukcja zamku
Noclegi
Rabsztyn - Pensjonat "Zamek", tel. (032) 643 35 81
Olkusz - PTSM schr. sezonowe, Szkoła Podstawowa nr 3, ul. Kpt. Hardego 11a, tel. (032) 643 07 53
OIkusz - Schronisko "Jura", ul. Legionów Polskich 3, tel. (032) 643 03 93
Olkusz - Hotel Realbud, ul. Długa 2a, tel. (032) 643 27 37
Olkusz - Hotel MOSiR, ul. Wiejska 1, tel. (032) 643 45 68
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Zwiedzałem Jurę latem 2011 r. Myślałem, że zamurowanie otworów okiennych cegłą jest zabezpieczeniem (technicznym i technologicznym) na czas "budowy" - prac zabezpieczających. Jako docelowa, a przynajmniej długoterminowa forma zabezpieczenia przed niepożądanymi "gośćmi" wydaje się rozwiązaniem kontrowersyjnym. Rozumiem, że zdecydowała jego skuteczność, relatywnie niski koszt i bezobsługowość. Kompromis między zachowaniem walorów (gł. estetycznych), przepisów i wyzwań codzienności zdaje się BARDZO GŁĘBOKI. Lepsza byłaby "miękka" i nowocześniejsza metoda, np. monitoring. Oczywiście wymagałby on obsługi, ale być może kilka spektakularnych akcji rozwiązałoby problem. Szlachetna inicjatywa publicznej zbiórki nie zastąpi konieczności pozyskiwania środków np. dotacji przyznawanych przez/ za pośrednictwem Urzędu Marszałkowskiego czy Ministra Kultury. Życzę powodzenia w ich pozyskiwaniu, rozumiejąc wszak, że większość pożera "Wawelski Smok", a trochę "służba archeo" :)
mniej nerwów panie alfie, niech pan nie zapomina, że niektórzy ludzie to jednak nadal świnie i trzeba się przed nimi bronić. Może i wejscie darmowe to dobra sprawa - niektórzy chca wejsc po godzinach i kulturalnie pozwiedzać, ale czasami trafiają sie tacy co chodzą po koronie murów, wyrywają kamienie i nimi rzucają, robią ogniska na zamku itp... dlatego trzeba zamek przed takimi ludzmi choronic, lepsze cegły niż krata, która może byc w nocy wycięta :) Jak dojrzeją ludzie, dojarzeją też rozwiązania zabezpieczające zamek. PS. Prosze nie żałować gorsza na zamek! zwłaszcza, że to tylko 1 lub 2 zlote, a na zamku wiele jest robione!
Akurat dzisiaj tam się zatrzymaliśmy. Jeszcze rok temu można było wejść na zamek przez jedno z okien od północno-wschodniej strony. Dziś patrzę - okna... zamurowano! I to nie jurajskim wapieniem, który wpasowałby się w bryłę zamku, a zwykłymi, czerwonymi cegłami!!! Pazerność właściciela nie zna granic! No, żeby czasem ktoś sobie nie wszedł za darmo... A te czerwone okna oby straszyły właściciela obiektu przez długie lata! Samowolka i totalny brak jakiegokolwiek wyczucia czy poczucia estetyki! Już raz był pomysł, by odbudować mury obronne wokół zamku w Będzinie, z tym, że... z murem pruskim. Rety, czy ktokolwiek w tym kraju nadzoruje to, co się z tymi zabytkami dzieje? Gdzie w ogóle jest konserwator zabytków? Dlaczego się na coś takiego zgodził? Upił się czy co?
Może kiedyś wygram na loterii - wtedy kupię sobie jakieś ruiny, np. w Smoleniu i na szczycie wieży postawię wielką antenę satelitarną, a tuż obok zamku wybuduję bloki. Skoro tak wolno... :-/
Cóż, pozdrawiam.
(c) 2001-2023 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz jego dalsze funkcjonowanie.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).