Potężne ruiny zamku Tenczyn (lub Tęczyn) położone są na szczycie góry, która była kiedyś wulkanem na wysokości 403 m.
Był to jeden z największych zamków Małopolski. Nie mogło być inaczej skoro rezydował tu jeden z najmożniejszych i najbardziej wpływowych rodów w Polsce - Tęczyńskich. Przez 300 lat nazywano go drugim Wawelem.
Dorotka
Nazwa jednej z baszt zamkowych "Dorotka", pochodzi podobno od faktu więzienia w niej aż do śmierci Doroty Tenczyńskiej za to, że oddawała się "nieprzystojnym praktykom".
Podobno najlepiej prezentuje się na jesień, gdy nie okrywają go już liście drzew, jednak z pewnością o każdej porze roku wywiera na odwiedzających wielkie wrażenie. Gdyby znalazły się chęci i pieniądze można by zrobić z Tenczyna atrakcję turystyczną na miarę Ogrodzieńca.
Bardzo ciekawie wygląda wjazd do zamku przez barbakan i sień o długości 60 m, przysklepioną, z otworami strzelniczymi w ścianie zewnętrznej. Jest to jedyny przykład takiego wjazdu w Polsce. Po lewej stronie na początku sieni widać resztki pierwotnej wieży bramnej.
Dalej możemy podziwiać 3 baszty średniowieczne, pozostałości budynków mieszkalnych i kaplicy, są też sklepione komnaty, do niektórych jednak nie ma dojścia.
Najstarsza baszta od północy zwana jest Dorotką (XIV w.), od wschodu mamy Izabelę, a od południowego - wschodu basztę więzienną - turmę.
Zachowały się ruiny dwóch bastei - Grunwaldzkiej i Tęczyńskiej, które uznawane są przez niektórych badaczy za bastiony. Były one kilku-kondygnacyjne, zwieńczone attyką, posiadały otwory strzelnicze.
Zwierzyniec
Las między wsiami Tenczynek i Zalas zwany jest Zwierzyńcem. Był on bowiem niegdyś ogrodzony i stanowił teren łowiecki panów na zamku Tenczyn. Hodowano tu m.in. dziki, borsuki, daniele i jelenie. Do dzisiaj zachowała się ozdobna brama wjazdowa od stromy Krzeszowic w Rzeczkach.
W wieży bramnej (Nawojowej) prowadzącej do zamku właściwego (górnego) widać resztki drewnianych schodów, zapewne jeszcze kilkadziesiąt lat temu można było na nią wyjść.
Choć nawet teraz miejscowe dzieci jakimś sposobem dostają się tam, bo widziałem jak bawiły się na jej niższych poziomach. Inne schody, powstałe na początku XX wieku prowadzą wzdłuż zewnętrznych murów kaplicy na piętro skrzydła wschodniego, niegdyś posiadającego krużganki i mieszczącego sale reprezentacyjne (XVI w.). Drugie skrzydło - od północy jest najstarszą częścią mieszkalną zamku (XIV w.).
Plan filmowy
Ruiny zamku Tęczyn były wielokrotnie wykorzystywane przez filmowców. Kręcono tu m.in. seriale: Czarne Chmury oraz Rycerze i Rabusie.
Na dziedzińcu wewnętrznym znajdowała się kiedyś studnia, ale została już dawno zasypana i nie ma po niej śladu.
Do niedawna zamek Tenczyn był otwarty dla turystów w weekendy, a w pozostałe dni trwały dosyć niemrawo posuwające się prace remontowe, jednak od 2018 roku sytuacja zmieniła się na gorsze i brama jest stale zamknięta z powodu nie wybrania na ten rok operatora ruchu turystycznego przez spadkobierców dawnych właścicieli czyli rodzinę Potockich (stan na poł. kwietnia 2018).
AKTUALIZACJA - Zamek w Rudnie od weekendu majowego 2018 był ponownie otwarty, ale cały czas (nawet w 2021 r.) trwają prace konserwacyjne i restauracyjne. Spora część ruin została już zabezpieczona i wygląda nieco inaczej niż przed laty. Organizatorem ruchu turystycznego w zabytku jest Fundacja NEW ERA ART.
Tarcza herbowa rodu Tęczyńskich
O Tenczynie
rzez niewielki barbakan wszedłem z wolna, cicho,
Idąc wzdłuż, przez sień długą niegdyś dachem krytą,
Minąłem z prawej strony ruiny dawnej, obronnej bastei,
Do bramnej wieży doszedłem drogą z kamieni.
rzez bramę na dziedziniec zamku się dostałem,
Wiekiem poszarpanych murów resztki ujrzałem,
W słońca nastroju, kamienie milczeć nie śmiały,
Dwie legendy o zamku mi opowiedziały:
dy pełnią księżyc nad wieżą niebo zabieli,
Niewiasty płaczącej śród języków płomieni
Cień się wyłania przy głośnym oręża szczęku.
I znika po z klasztoru dzwona pierwszym dźwięku.
skarbie schowanym w najniższym zamku lochu,
Śród wielu nieżywych już śmiałków i ich prochów,
Którym w drodze do skarbu dwa diabły stanęły,
Pod psów postacią skoczyły ku ich gardzieli.
ewnie popadłszy w chciwości szpony, w jej moce,
Nie wiedzieli że są tylko dwie takie noce,
Gdy z zamkowych lochów można go wykraść skrycie,
Bacząc na rycerza. Ujrzysz go, stracisz życie.
Marcin Szwaczko
greeneye(małpa)pmail.pl
Widok ruin zamku w 1794 r. na akwareli Z. Vogla
Plany i rekonstrukcje
Widok zamku i okolicy w XVII wieku
Plan zamku Tenczyn w Rudnie A - zamek właściwy, B - przedzamcze/zamek dolny, 1 - dziedziniec ze studnią, 2 - budynek bramny, 3 - wieża bramna zwana Nawojową, 4 - kaplica, 5 - skrzydło reprezentacyjne z XVI wieku, 6 - pokoje dla straży, 8 - baszta "Dorotka", 9 - brama wjazdowa w formie barbakanu, 10 - sień, 11 - basteje (większa to "Grunwaldzka"), 12- baszty z XV wieku, 13 - czworoboczna wieża, prawdopodobnie pierwotna brama z XIV wieku
Źródło: Zamki i dwory obronne ziemi krakowskiej, Marian Kornecki, Kraków 1966
Rekonstrukcja zamku Tenczyn w Rudnie wg rysunków J. Gumowskiego, 1934 r.
Projekt nieprzeprowadzonej rekonstrukcji zamku tenczyńskiego wg Zygmunta Hendla z ok. 1912 r.
Historia, wydarzenia
Zamek w Rudnie zbudował w połowie XIV w. Andrzej Tęczyński herbu Topór - pierwszy poświadczony pan na Tęczynie, wojewoda krakowski.
Wcześniej jego ojciec Nawój z Morawicy, wojewoda sandomierski i kasztelan krakowski założył tu osadę (był właścicielem 15 okolicznych wsi) i być może rozpoczął budowę siedizby, poprzez postawienie zabudowań drewnianych i jednej z zachowanych do dzisiaj okrągłych baszt gotyckich (zwanej Dorotką). Średniowieczny zamek Tęczyn składał się z trzech takich baszt i jednej wieży kwadratowej - bramnej nazwanej później Nawojową otoczonych murem. Skrzydła mieszkalne rozłożone były wzdłuż muru północnego i wschodniego.
Tęcza
Nazwę zamku wywodzi się od imienia córki możnowładcy Tynka Starży. Wedle legendy przybył on tu w IX wieku, założył Tyniec, a swej córce Tęczy zbudował obronny zamek Tęczynem zwany.
1319 r. - pierwsza wzmianka w dokumentach o wsi Tenczyn i karczowaniu lasu, prawdopodobnie pod przyszły, drewniany jeszcze zamek Nawoja z Morawicy
1402 r. - pierwsza wzmianka o tutejszym zamku w testamencie Jana Tęczyńskiego
1404 r. - ówczesny dokument wspomina kaplicę w zamku
XVI w. - częstymi gośćmi na zamku byli poeci Mikołaj Rey (Rej) i Jan Kochanowski
1570 r. - Jan Tęczyński z warowni rycerskiej uczynił piękną renesansową rezydencję.
Przebudował stary zamek i dobudował nowe skrzydła, wieże ozdobił attyką,
Krzyżacy na zamku
Po bitwie pod Grunwaldem najważniejszych jeńców krzyżackich trzymano właśnie w Tenczynie. Świadczyło to o jego dużym znaczeniu i zaufaniu do możliwości obronnych. Dla upamiętnienia tego wydarzenia jedną z bastei zamkowych nazwano Grunwaldzką.
a całość wzbogacił o modne wówczas arkadowe krużganki. Komnaty w części północnej były przeznaczone dla właścicieli zamku
1610 r. - Kolejny Jan - ostatni z rodu Tęczyńskich dokonał przebudowy warowni w nowoczesną twierdzę bastejową. Wzniósł nowe fortyfikacje - basteje od południa i wschodu a obok wieży bramnej postawił nową kaplicę. Przystosował też umocnienia do użycia broni palnej. Po tej przebudowie budowla zyskała kształt nieforemnego wieloboku; ze wschodu na zachód szerokości ponad 140 metrów, a z północy na południe - 130 metrów.
1638 r. - po śmierci Jana, Tęczyn przeszedł w ręce jego córki Izabeli, który wyszła za Łukasza Opalińskiego herbu Łodzia. Ten ród stał się następnie właścicielami zamku choć nie był on siedziba rodową, a jedynie administratorską
Skarby zamkowe
Jedynymi skarbami jakie można jeszcze znaleźć w Tenczynie są piękne ametysty, które pozyskuje się ze skał na których stoi zamek.
1656 r. - podczas "potopu" zamek próbowali zdobyć Szwedzi. Udało im się to dopiero podstępem. Obrońcy w razie kapitulacji otrzymali przyrzeczenie wolności, jednak Szwedzi wymordowali całą zbrojną załogę, a mieszkańców obrabowali do bielizny. Pisał o tym w pamiętniku Hieronim Holsten, młody niemiecki szlachcic w służbie Karola Gustawa, który po dostaniu się do niewoli przeszedł na stronę polską w 1656 r. W zamku Szwedzi szukali ukrytych tam ponoć skarbów koronnych, nic jednak nie znaleźli. Rok później opuścili go i spalili
Koniec XVII w. - zamek przejęli i częściowo odbudowali Lubomirscy
Początek XVIII w. - zamkiem władali Sieniawscy, a następnie Czartoryscy
Widok z przedzamcza na zamek górny. Akwarela przedstawiająca Tenczyn Z. Vogla z roku 1790
1768 r. - wielki pożar powstały od uderzenia pioruna zniszczył zamek, który był już na wpół opuszczony
1769 r. - zamknięta została kaplica i zamek całkowicie opustoszał
1782 r. - z zamku do krypty kościoła w Tenczynku przeniesiono szczątki ostatniego z Tęczyńskich - Jana
1787 r. - ruiny zamku zwiedzał król Stanisław August Poniatowski
lata 1816 - 1945 - właścicielami Tęczyna byli Potoccy z Krzeszowic
Ruiny w Rudnie na rysunku Jana Nepomucena Głowackiego z 1832 r.
1912 r. - w ruinach zamkowych przeprowadzono prace konserwacyjne (powstały wtedy kamienne schody na piętro zamku właściwego), kontynuowane po roku 1949.
Od końca XX wieku zamkiem opiekowało się Bractwo Orlich Gniazd, które dbało o porządek a także organizowało turnieje i pokazy walk oraz tańców średniowiecznych.
Obecnie ruiny przejęła regionalna fundacja "Polskie Dziedzictwo – Zamek Tęczyński i Region Ziemi Krzeszowickiej” 2008 r. - powstała społeczna grupa "Ratuj Tenczyn" stawiająca sobie za cel ratunek popadającego w coraz większą ruinę zamku. W tym samym czasie gmina zleciła naprawę dachu wieży bramnej, co okazało się kompletną klapą i doprowadziło tylko do większej dewastacji. Ostatecznie wojewoda małopolski postanowił przekazać zamek ostatnim właścicielom - Potockim.
Od tej pory zabytek posiada nieuregulowaną sytuację prawna, mają go przejąć prywatni właściciele ale formalnie jest własnością Skarbu Państwa w użytkowaniu gminy Krzeszowice
pocz. 2009 r. - władze gminne zadecydowały o zamknięciu bramy zamku, rzekomo w trosce o jego stan.
2010 r. - prace remontowe jednak ruszyły. Gmina Krzeszowice pozyskała fundusze. Mają one zagwarantować częściową restaurację zamku do końca 2014 roku.
2016 r. - w wakacje mają się zakończyć prace remontowe i turyści będą mogli zwiedzać zabytek na specjalnie wytyczonej trasie
Ruiny wieży Nawojowej, kaplicy, baszty Izabeli i baszty wschodniej na obrazie Aleksandra Płonczyńskiego z 1854 r.
Legendy i podania
Wg legendy, podczas księżycowych nocy na wieży Nawojowej pośród płomieni widać postać płaczącej kobiety, słychać też szczęk żelaza. Postać ta znika dopiero gdy zabrzmi dzwon w pobliskim klasztorze. Inna legenda mówi o wielkich skarbach znajdujących się w trzeciej, najgłębszej kondygnacji lochów zamkowych pod dawną kaplicą. Bogactw tych strzegą diabły pod postaciami wielkich psów. Można je wykraść tylko przez 2 dni w roku: nocą w Boże Narodzenie i na Wielkanoc. Należy się jednak wystrzegać cienia tajemniczego rycerza, który nocą krąży po zamku, bo kto go ujrzy ten nigdy już nie wraca.
CZAS Oglądnięcie ruin wraz z dojściem z parkingu trwa minimum 1 godzinę.
WSTĘP Kiedyś wolny, obecnie już płatny. W weekendy: Normalny: 15 zł, ulgowy: 10 zł, rodzinny: 40 zł. W dni powszednie taniej: 10 zł/ 6zł / 25 zł. W weekendy dostępny jest jednak przewodnik - o każdej pełnej godzinie rozpoczyna się zwiedzanie z nim zamku.
W ścisłym sezonie (VI-VIII) otwarty codziennie w godz. 10:00-18:00/19:00, po sezonie tylko w piątki, soboty i niedziele.
Za parking pod zamkiem w sezonie trzeba płacić, ale za pierwszym parkingiem jest drugi bezpłatny! Inny darmowy parking jest przy ul. Zamkowej (dojazd od innej strony zamku, wschodniej).
Rudno, ruiny zamku Tenczyn - rysunek z 1. połowy XIX wieku
Położenie i dojazd
Zachodnia część woj. małopolskiego. 34 km na zachód od Krakowa, 7 km na południe od Krzeszowic. Zobacz na mapie woj. małopolskiego lub mapie jury.
Najpierw należy dostać się do Krzeszowic. Stąd prowadzi droga dojazdowa i szlak pieszy do zamku.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N50.10218889°, E19.58166111°
format DM (stopnie, minuty): 50° 6.1313334'N, 19° 34.8996666'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 50° 06' 07.88''N, 19° 34' 53.98''E
Widok ruin zamku w Rudnie na zdjęciu lotniczym z 1924 r.
Bibliografia
Borkowski Jacek - Orle Gniazda Jury Krakowsko Częstochowskiej
Fidura Jolanta - Zamki i inne warownie wyżyny krakowsko-częstochowskiej
Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
Jurasz Tomasz - Zamki i ich tajemnice
Kaczyńscy Izabela i Tomasz - Polska - najciekawsze zamki
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Kornecki Marian - Zamki i dwory obronne ziemi krakowskiej
Rogiński Ryszard - Zamki i twierdze w Polsce - historia i legendy
Sypek Robert - Zamki i obiekty warowne Jury Krak.-Częst.
Widok ruin zamku w Rudnie na pocztówce z 1902 r.
Fotogaleria
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Zwiedzanie zamku, szczegóły pod linkiem Autor: Lech Data: 2016-08-01 12:46:09
http://www.ratujtenczyn.org.pl/
Dostępność na dzień 1 stycznia 2016 Autor: Jacek N. Data: 2015-12-26 19:18:19
Na dzień 1 stycznia 2016 zamek jest zamknięty.
Trwają prace konserwacyjne, postęp prac bardzo duży, tj ok 15-20% zamku odnowione. Docelowo w 2017 roku część, powtarzam część zamku ma być (takie są plany) udostępniona zwiedzającym.
Słyszałem również o planach stworzenia przenośnego muzeum na terenie zamku. "Źródła własne"
ps. zainteresowanych zapraszam na stronę "Ratuj Tenczyn"
(c) 2001-2023 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz jego dalsze funkcjonowanie.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).