Siedlęcin

Średniowieczna wieża książęca

Zamek we wsi Siedlęcin nad Bobrem jest najlepiej zachowanym w Polsce obiektem nazywanym "średniowieczną wieżą mieszkalno - obronną" . Wieże takie były często budowane w XIII i XIV wieku, kiedy to władcy obawiali się o swoją pozycję i nie pozwalali rycerstwu na budowę własnych dużych zamków. W przypadku Siedlęcina mamy jednak do czynienia z przypadkiem wieży książęcej , ponieważ co udowodniono stosunkowo niedawno, fundatorem był książę jaworski Henryk (wykazały to szczegółowe badania dendrochronologiczne drewnianych elementów wieży). Ogromny rozmiar (20x15 metrów) również sugerował, iż nie mogła to być prywatna siedziba rycerska. Ich wymiary bowiem rzadko wykraczały poza czworobok 10x10 metrów.
Warownia stanęła przy przeprawie na rzece i hipotetycznie miała charakter rezydencji myśliwskiej . Tłumaczyłoby to brak wzmianek (poza jedną) o wieży w najstarszych źródłach i jakichkolwiek dokumentów wystawionych w Siedlęcinie. Mimo dwóch przebudów w XVI i XVIII w. wieża przetrwała do dzisiaj w prawie niezmienionym średniowiecznym kształcie.

Sedilie We wnętrzu wieży Siedlęcin można zobaczyć charakterystyczne wnęki okienne z kamiennymi ławami. Wnęki te były duże ze względu na sporą grubość muru. Umieszczone w nich ławki nazywano "sediliami" i wykorzystywano do odpoczynku lub poufnych rozmów.

Wejście prowadzi przez częściowo zasłaniający wieżę dwór . Jego budynki dostawione są do wieży z obu stron, przez co utworzył się wewnątrz mały dziedziniec. Bezpośrednie wejście do wieży ozdobione jest gotyckim ostrołukowym portalem, a na kamiennych schodkach go poprzedzających wyrosła wielka lipa (istnieje spory rozrzut przy podawaniu jej wieku - od 100 do 600 lat).
Budowla posiada 5 kondygnacji oraz piwnice, a przykryta jest czterospadowym dachem. W początkach jej istnienia zwieńczenie stanowił krenelaż, a kondygnacji było 4.
Bezpieczeństwo mieszkańcom wieży w Siedlęcinie miała zapewnić fosa z mostem zwodzonym oraz wysoki na 4 metry mur obwodowy, który potem był stopniowo rozbierany (pozostałości widziano jeszcze w XIX wieku). Fosa była zasilana wodą z przepływającej niedaleko rzeki Bóbr i miała szerokość 13 m. Do dziś zachowała się na ok. 1/2 obwodu i wciąż jest nawodniona. W murze obwodowym nad bramą wjazdową znajdowała się jeszcze wieżyczka strażnicza. Sama wieża posiada bardzo mocne mury o grubości w przyziemu między 2,5 do 3 metrów.
Kondygnacja parterowa wieży jest mocno przekształcona. Nie ma jasności jak wyglądało jej pierwotne rozplanowanie. Znajdujące się tu zejście do piwnic na pewno nie jest oryginalne. Dziś w jednej izbie znajduje się wystawa znalezisk archeologicznych, a w drugiej sala kinowa. Filmy wyczerpująco omawiają badania i dzieje wieży.
Piwnice to dwa sklepione kolebkowo pomieszczenia oddzielone od siebie zasypaną przestrzenią i połączone małym korytarzem. Ich obecną formę nadano w XV, a następnie XVIII/XIX stuleciu. Pierwotne piwnice powstały prawdopodobnie wraz z budową wieży i zajmowały całą obszar pod nią. Pełniły role magazynowe. Piwnica wschodnia posiada zagadkową ławę z wyżłobieniem i miejscem po kranie pod oknem. Mogła to być XIX-wieczna łaźnia parowa, ale równie dobrze jakieś pomieszczenie gospodarcze np. do dzielenie mięsa. Z kolei zachodnie pomieszczenie, wyglądające na starsze, ma na ścianie wyryte dziwne rysunki.
Kondygnacja druga , pierwotnie gospodarcza, została w XVI wieku podzielona na dwie izby i wykorzystana na cele mieszkalne. W okolicy okna w pomieszczeniu wschodnim (bez schodów) zachował się ślad malowideł (Matka Boska z Dzieciątkiem). Usytuowanie na wschodniej ścianie i wnęki, być może na ołtarzyk i szafę sugerują iż pomieszczenie było niegdyś kaplicą książęcą. Znajduje się tu również kominek, wykusz latrynowy, a uwagę zwraca nieco obniżone i zamurowane wyjście. Było to przejście do budynku dworu (przez tzw. łącznik), a wcześniej być może górne wejście do wieży. W izbie zachodniej umieszczony był piec kaflowy. Na początku XX wieku władający Siedlęcinem Schaffgotschowie przenieśli go do swojego pałacu w Cieplicach (dziś część Jeleniej Góry), gdzie stoi do dziś. Przez długi czas uznawany był za najstarszy piec z Siedlęcina (z XVI wieku). Jednak badania datowały go na następne stulecie, więc w wieży stało wcześniej jakieś inne urządzenie grzewcze.
Wieża w Siedlęcinie słynie z polichromii ściennej wykonanej w technice al secco (farba kładziona na wyschniętym tynku) w XIV stuleciu w reprezentacyjnej komnacie określanej jako Aula lub Wielka Sala, na trzeciej kondygnacji. Wyjątkowa jest tematyka malowideł. Zwykle bowiem dotyczyły one religii, przypominały o ulotności doczesnego świata, natomiast tutaj oprócz pewnych wątków religijnych główna treść jest świecka i nawiązuje m.in. do rycersko-romansowej opowieści o Lancelocie z Jeziora, rycerzu Okrągłego Stołu (patrz ciekawostka). Poszczególne malowidła dokładnie opisane są na rozmieszczonych w sali tablicach informacyjnych. Kiedyś zwiedzaniu towarzyszyły dźwięki średniowiecznego chóru, obecnie zrezygnowano z tego. Po przejściu w ręce prywatne rodów rycerskich była to kondygnacja mieszkalna, którą wzbogacono o wykusz latrynowy.
Nad Wielką Salą (kondygnacja czwarta) znajduje się jedno wielkie pomieszczenie, najwyższe w całej wieży. Kiedyś sala ta musiała być podzielona na mniejsze izby, ale nie znaleziono po tym fakcie śladu. Przypuszczalnie posiadała podwójne schody, bo część wschodnia służyła komunikacji z gankiem obronnym powyżej, a reszta powierzchni właścicielom wieży na cele mieszkalne. Położone po pożarze w 1575 roku tynki mogą skrywać kolejne polichromie, ale nie było to jeszcze przedmiotem badań. Obecnie znajduje się tu wystawa zakładek książkowych. Na ścianie można też dostrzec podpis niejakiego Martina wykonany w 1644 roku.
Poddasze to dawny poziom obronny z krenelażem i chodnikiem dla straży o szerokości ok. 80 cm. Po przebudowie w XVI wieku blanki zostały nadbudowane, a cześć wnęk (wrębów) przerobiono na okna (resztę zamurowano, ale dają się odróżnić na ścianach). Całość nakryto wysokim dachem i powstała nowa kondygnacja pełniąca rolę magazynu. Jeszcze na powojennych zdjęciach widać było na niej dźwig towarowy z kołowrotem. Drewniany szkielet dachu (więźba) jest najstarszą tego typu konstrukcją w Polsce (początek XIV wieku).
Dobudowany do wieży piętrowy dwór barokowy, zwany też oficyną, posiada kształt litery C. Składa się z budynku głównego, łącznika (do wieży) od wschodu oraz budynku zachodniego. Przed przebudową na przełomie XVIII/XIX wieku stały tu jednak 4 budynki z wyraźnie odróżniającą się średniowieczną wieżą bramną i nadbudową szachulcową, a od zachodu wieża nie miała dostawionego budynku (jak obecnie). Mury dworu wciąż kryją relikty wieży z szyją bramną. Dziś działa tu kasa i sklepik.
Po zachodniej stronie wieży usytuowany jest bar z przekąskami i napojami. Obok na placu, co sobotę, odbywa się targ rolniczo - rzemieślniczy. Od południa zaś rozpościera się teren dawnego podzamcza. Pomiędzy zabudową folwarczną utworzono tu parking. Większość budynków jest bardzo zrujnowanych, ale chyba znaleziono tam coś ciekawego, bo w 2024 r. widać było wykopaliska archeologiczne...