Architektura
Alkierz
Arkada
Attyka
Barbakan
Barok
Basteja
Bastion
Beluarda
Blanki
Boniowanie
Brona
Czworak
Dansker
Donżon
Dormitorium
Działobitnia
Eksedra
Fortalicjum
Fosa
Fryz
Gotyk
Hełm
Hurdycje
Kapitularz
Kartusz
Kawaliera
Kordegarda
Krużganek
Krypta
Kurtyna
Loggia
Machikuły
Maszkaron
Ornament
Ostrokół
Palazzo in Fortezza
Palisada
Pilaster
Polichromia
Portal
Portyk
Refektarz
Renesans
Ryzalit
Sgraffito
Sklepienie
Stiuk
Stołp
Szkarpa
Sztukateria
Wykusz
Zendrówka
Żebro
Historia
Arianie
Baron
Burgrabia
Chan
Folwark
Herb
Hetman
Hospodar
Husyci
Inflanty
Jasyr
Joannici
Kanclerz
Kasztelan
Komes
Komturia
Konwent
Krzyżacy
Łożniczy
Marszałek
Ordynacja
Palatyn
Podkomorzy
Podskarbi
Pospolite ruszenie
Potop szwedzki
Prokuratoria
Regimentarz
Sejm
Sejmik
Senat
Siedmiogród
Starosta
Tatarzy
Templariusze
Wojewoda
Wojna głodowa
Wojna golubska
Wojna Półn.1655-1660
Wojna Półn.1700-1721
Wojna trzydziestoletnia
Wojna trzynastoletnia
Wołosi
Architektura
Alkierz - wysunięta narożna część budynku kryta własnym dachem, często stosowana w zamkach i dworach
Arkada - łuk wsparty na dwóch filarach. Jest to element ozdobny wykorzystywany we wszystkich stylach architektonicznych. W zamkach występuje m.in. w krużgankach i loggiach
Attyka - ozdobny element architektoniczny stosowany główne w okresie renesansu. Stanowi go ścianka wysunięta ponad mur budowli wraz ze zwieńczeniem zwanym grzebieniem. Ścianka pokryta jest zwykle ozdobnym fryzem. Przykładem pięknej attyki jest np. zamek w Baranowie Sandomierskim. Na Śląsku często występuje specyficzna odmiana attyki złożona z odcinków koła np. w Bolkowie
Barbakan - murowana okrągła budowla znajdująca sie przed bramą wjazdową, połączona z nią tzw. szyja bramną. Pierwsze barbakany stawiali Arabowie, a do Europy forma ta dotarła w XIII w. Ich zadaniem było zabezpieczenie bramy. Najlepszym przykładem w Polsce jest barbakan krakowski, choć brak tam murów szyi bramnej
Barok - styl w sztuce zapoczątkowany w II poł. XVII w. we Francji. Cechuje go monumentalność, dynamika, bogactwo dekoracji i form ornamentalnych, przerywanie gzymsów, powierzchnia ścian zewnętrznych i wewnętrznych otrzymała linię zmienną, uzyskano ciekawe efekty światłocieniowe przez wygięcie elewacji, wnętrza zdobiono sztukateriami i malowidłami (często iluzjonistycznymi). Budynki związane są z otoczeniem, pojawiają się fontanny, mosty, pomniki, ogrody. Zamki i pałace barokowe mają często kształt litery U
Basteja - rodzaj baszty obronnej o kształcie półkola lub podkowy wprowadzony w XV w. wraz z rozwojem broni palnej. Basteja miała grube mury i kilka kondygnacji z otworami strzelniczymi z których rażono wroga. Znanym teoretykiem fortyfikacji bastejowej był malarz niemiecki Albrecht Durer
Bastion - popularny element nowożytnej fortyfikacji stosowany od XV w., zastąpił basteje. Był to zwykle pięciokątny obiekt w murach obwodowych stojący w narożach i wysunięty do przodu w celu łatwego ostrzeliwania wroga (przede wszystkim z artylerii)atakującego mury. Przed bastionem zawsze była fosa. Część przednia bastionu od strony wroga ułożona w szpic nazywa się "czołem', natomiast jego tylne boki połączone z kurtyną to 'barki'. Bok otwarty do wnętrza twierdzy to szyja. Na przestrzeni lat fortyfikacje bastionowe były udoskonalane, a ich założenia przy użyciu skomplikowanych obliczeń matematycznych modyfikowane.
W Polsce fortyfikacje bastionowe najwcześniej próbowano zastosować w Rożnowie, z tym że była to wczesna forma bastionu zwana beluardą (zachowana jest do dziś). Pierwsze pełne założenie bastionowe zastosowano w zamku Radziwiłłów w Nieświeżu i Szarogrodzie - zamku Zamoyskich
Beluarda - patrz hasło Bastion
Blanki - zębate zwieńczenie murów obronnych zamków i miast. Umożliwiały obrońcom oddanie strzału np. z kuszy i ukrycie się przed ostrzałem wroga. W średniowieczu były stosowane zarówno w zamkach jak i murach miejskich, dobrym przykładem jest tu Szydłów. Blanki zwane są też krenelażem
Boniowanie - dekoracja stosowana na zawnętrznej stronie budynku. Polegała na żłobieniu w murze poziomych i pionowych bruzd, sprawiających wrażenie że budowla zbudowana jest z dokładnie dopasowanych kamiennych ciosów lub płyt. Boniowanie często spotyka się przy bramach i narożach zamków
Brona - metalowa lub drewniana krata, stanowiąca dodatkowe umocnienie średniowiecznej bramy warownej, zawieszona na łańcuchach i podnoszona za pomocą specjalnych mechanizmów
Czworak - w dawnych majątkach ziemskich: budynek o czterech mieszkaniach przeznaczony dla stałej służby folwarcznej
Dansker - zamkowa ubikacja w formie wykuszu lub małej wieży na zewnątrz zamku, połączona z nim krytym mostkiem. Używana też do obrony. Pojęcie to było nawet wykorzystane w teleturnieju Milionerzy
Donżon - murowana wieża stawiana w pierwszych murowanych zamkach. Charakterystyczną jej cechą jest to iż nigdy nie stykała się z innymi budynkami czy murami zamkowymi. Było to miejsce ostatniej obrony dlatego wejście do donżonu znajdowało się na wysokości kilku metrów, najczęściej sześciu, a schody do niego prowadzące były drewniane. W razie wejścia wroga do zamku schody były podpalane a załoga broniła się do upadłego w wieży. Zazwyczaj w piwnicach pod donżonem znajdowało się więzienie. Donżon zwany jest też stołpem lub z niemiecka bergfriedem
Dormitorium - sypialnie braci zakonnych (Krzyżaków)
Działobitnia - stanowisko ogniowe baterii wraz ze schronami dla obsługi i składu amunicji
Eksedra - półkolista nisza złożona z kolumn. Po jej wewnętrznym obwodzie biegniae kamienna ława. Stosowana zwykle w kościołach. W założeniach zamkowych eksedry budowano w ogrodach np. w Łańcucie
Folwark - większe gospodarstwo szlacheckie typu rolnego lub rolno-hodowlanego zatrudniające chłopów najemnych lub pańszczyźnianych
Fortlicjum, fortalicja - dwór obronny, niewielki obiekt warowny. Zwykle otoczony fosą i wałami, często z ziemnymi bastionami lub bastejami
Fosa - najwcześniej chyba stosowana część fortyfikacji. Głęboki rów mający utrudnić wrogowi dotarcie pod mury. Fosa mogła być napełniona woda lub sucha. Często przy okazji służyła też do hodowli ryb na potrzeby mieszkańców zamku. Podczas oblężenia atakujący zasypywali ją gałęziami
Fryz - element wystroju architektonicznego na który składa się dekoracyjny pas malowany lub rzeźbiony. Zazwyczaj z motywami roślinnymi bądź antycznymi
Gotyk - styl w sztuce zapoczątkowany w XII w. we Francji. Stanowi szczytowe osiągnięcie średniowiecznej kultury rycerskiej, mieszczańskiej i zakonnej. Gotyk był przede wszystkim stylem sakralnym. W architekturze charakterystyczna jest strzelistość, krzyżowo-żebrowe sklepienia, ostre łuki, przypory duże okna witrażowe. Znacznie wzrosła wtedy wysokość budowli
Hełm - zwieńczenie wieży
Hurdycje - rodzaj drewnianego ganku strażniczego na zewnątrz murów. Hurdycje w podłodze posiadały otwory, przez które można było razić wroga pod samym murem kamieniami, smołą itp. Z czasem hurdycje zostały zastąpione murowanymi machikułami
Kapitularz - duża reprezentacyjna sala używana przez zakon krzyżacki do ważnych zgromadzeń i obrad. Zwykle sąsiadowała z kaplicą
Kartusz - ozdobne tło lub obramowanie w stosowane np. w tarczach herbowych i tablicach z inskrypcjami. Bardzo popularny motyw zdobniczy od czasów renesansu
Kawaliera - mała wieżyczka używana do bezpiecznej obserwacji okolicy, umieszczana na bastionach
Kordegarda - pomieszczenie dla straży. Zwykle obok bramy wjazdowej
Krenelaż - patrz hasło Blanki
Krużganek - ganek ciągnący się wzdłuż zewnętrznych murów budowli. Spełniał funkcje komunikacyjne pomiędzy komnatami i budynkami. Zazwyczaj krużganki otaczają wewnętrzny dziedziniec zamkowy
Krypta - mroczne pomieszczenie pod kaplicą lub kościołem, gdzie umieszczano trumny ze zwłokami
Kurtyna - odcinek muru obronnego wzdłuż linii prostej. Zwykle pomiędzy dwoma bastionami lub bastejami. Obrońcy bronili go z flanki (z boku) np. z wysuniętych bastionów
Loggia - stosowany w renesansowym w budownictwie rodzaj galerii-balkonu otwarty na zewnątrz
i bogato dekorowany. Loggia budowana była na zewnątrzej stronie budowli lub na dziedzieńcu, stanowiła punkt widokowy
Machikuły - rodzaj murowanego ganku na zewnątrz murów. Machikuły posiadały w podłodze otwory, przez które można było razić wroga pod samym murem kamieniami, smołą itp. Zwieńczone były często blankami. Przykład można zobaczyć w wieży zamku w Świeciu czy Ogrodzieńcu
Maszkaron - ludzko-zwierzęca twarz często bardzo groteskowa rzeźbiona na murach, zwykle na dziedzińcach np. w Pieskowej Skale, Baranowie Sand.
Ornament - motyw zdobniczy w architekturze.
Zwykle motyw zdobniczy utworzony z powtarzających się elementów (geometrycznych, roślinnych, zwierzęcych itp.)
Ostrokół - patrz hasło Palisada
Pallazzo in fortezza - włoskie określenie zamków pojawiających się od XVI w. Była to bogata rezydencja pałacowa otoczona nowoczesnymi fortyfikacjami bastionowymi
Palisada - element fortyfikacji stosowany w starożytności i średniowieczu. Drewniana ściana zbudowana z wbitych w ziemię grubych zaostrzonych u góry pali, często posiadała strzelnice. Zwana też ostrokółem
Pilaster - występujący w ścianie płaski pionowy filar. Pilastry były zwykle bogato zdobione, na kształt kolumn, ale pełniły też funkcje wzmocniające konstrukcję
Polichromia - wielobarwne malowidło ścienne. Może być wykonane techniką al fresco czyli farba jest kładziona na mokry jeszcze tynk lub al secco gdzie farba jest kładziona na tynk wyschnięty. Polichormie moga przedstawiać zarówno jakieś sceny jak i ornamenty roślinne
Portal - ozdobne obramowanie wejścia lub bramy. W poszczególnych epokach stosowane były różne wzory ozdobne. Często wkomponowywano w nie herb właściciela obiektu
Portyk - frontowa część budowli przed głównym wejściem, zwykle wysunięta ku przodowi, z rzędem kolumn
Refektarz - sala jadalna w zamkach krzyżackich, zwykle pięknie zdobiona. Odbywały się tu codzienne odprawy robocze
Renesans - styl w sztuce zapoczątkowany w XV w. we Florencji we Włoszech. W architekturze zaznaczył się powrót do wzorów antycznych. Najważniejsze typy architektoniczne to: pałac miejski z arkadowym dziedzińcem, willa podmiejska z kondygnacją reprezentacyjną na parterze, zamki-pałace otoczone fortyfikacjami ziemnymi, tzw. palazzo in fortezza, zwykle z wewnętrznym dziedzińcem. W konstrukcjach budowlanych szeroko stosowano łuk półkolisty, kolumnady z arkadami, proste belkowania, kopuły, sklepienia kolebkowe lub krzyżowe, stropy kasetonowe, w elewacjach boniowanie, mury zwieńczane były attykami.
Ryzalit - wysunięty do przodu fragment elewacji budynku bądź muru, nie będący wydzeloną częścią lecz tworzący z resztą całość
Sgraffito - technika zdobienia ścian polegająca na nałożeniu wielu kolorowych warstw tynku a następnie wydrapywaniu w nich wzorów
Sklepienie - konstrukcja zamykająca pomieszczenie od góry. Wyróżniamy kilka rodzjów sklepień: kolebkowe, krzyżowe, gwiaździste, krzyżowo-żebrowe i inne
Stiuk - technika zdobienia ścian i sufitów dekoracjami z mieszaniny gipsu, piasku, wapna, pyłu marmurowego i barwników. Stiukiem wykonane są sztukaterie
Stołp - patrz hasło Donżon
Szkarpa - element konstrukcyjny stosowany przede wszystkim w architekturze gotyckiej przystawiony do ściany w celu podparcia całego budynku
Sztukateria - ozdobne malowidło ścienne lub sufitowe wykonane techniką stiukową
Wykusz - nadwieszona część budynku wystająca poza ścianę, nie sięgająca fundamentów. Wykusze były zwykle bogato ozdobione. Stosowano je jako część kaplic zamkowych albo miejsce intymnych rozmów. Mogły pełnić rolę obronną lub sanitarną (zawieszone nad fosą stanowiły ustęp np. w Ojcowie)
Zendrówka - specjalnie wypalana cegła, stosowana w głównie w architekturze gotyckiej do zdobienia ścian. Tworzoną nią różne wzory, najczęściej były to romby
Żebro - wypukły łuk o bogatym profilu podpierający sklepienie
Arianie - wyznawcy arianizmu, zwani też braćmi polskimi. Popularny odłam reformacji, podważający dogmat Trójcy Świętej i nie uznający boskości Chrystusa. Arianizm narodził się już w III w. zapoczątkowany przez kapłana aleksandryjskiego Ariusza. Na ziemiach polskich arianie tworzyli w XVI w. własne szkoły, szczególnie w Małopolsce, na Wołyniu i Litwie. Uległy one likwidacji w XVII w.
Baron - możnowładca w średniowieczu, później honorowy tytuł szlachecki, niższy od hrabiego
Burgrabia - słowo to zostało przyjęte w Polsce z j. niemieckiego. Był to średniowieczny urzędnik z nadania królewskiego czuwający nad obronnością zamku lub strażnicy. Był zastepcą starosty i brał udział w sądach starościńskich.
Chan - tytuł władców mongolskich (tatarskich). Rządzili oni księstwami feudalnymi podległymi Turcji zwanymi chanatami
Herb - wejdź na stronę o herbach
Hetman - najwyższy dowódca wojskowy w Polsce i na Litwie. Urząd ten funkcjonował od końca XV do końca XVIII wieku (od końca XVI wieku był dożywotni). W XVI w. wprowadzono funkcję zastępcy hetmana (zwanego wtedy hetmanem wielkim), który nosił tytuł hetmana polnego. Hetman nie posiadał władzy nad pospolitym ruszeniem, które podlegało królowi. Symbolem władzy hetmańskiej była buława. Słynni dowódcy na tym stanowisku to np. Jan Tarnowski, Jan Zamoyski, Karol Chodkiewicz, Stanisław Koniecpolski, Stefan Czarniecki, Jan Sobieski.
Hospodar - tytuł władców feudalnych Mołdawi i Wołoszczyzny czyli terenów Siedmiogrodu
Husyci - zwolennicy ruchu religijnego powstałego w Czechach na początku XV w. Husytyzm skierowany był przeciw papieżowi i zależności Czech od Niemiec. Odrzucał sakramenty, pokutę, spowiedź, kult obrazów, relikwie, wszystkie święta za wyjątkiem niedziel a uznawał tylko Pismo Święte. Oddziały husyckie wielokrotnie najeżdżały śląskie miasta i wsie. W Polsce religia ta także miała swoich zwolenników, szczególnie w Małopolsce i na Śląsku . Po ostrym jej zwalczaniu przez Kościół, w 1439 r. zawiązała się konfederacja husytów pod wodzą Spytka z Melsztyna. Klęska w bitwie pod Grotnikami doprowadziła do całkowitego zaniku husytyzmu w Polsce
Inflanty - kraina nad zatoką Ryską obejmująca teren Łotwy i Estoni włączona do Polski w XVI w. Południowa ich część zwana Kurlandią była lennem Rzeczpospolitej
Jasyr - niewola u Tatarów, nazywano też tak jeńców wziętych przez Tatarów
Joannici - zakon rycerski powstały w XII w. w Jerozolimie założony przez zakonników opiekujących się szpitalem św. Jana. Zaatakowani przez muzułmanów zakonnicy musięli się bronić, stali się więc także rycerzami. Na początku zakon rekrutował głównie Włochów, później dzięki poparciu papieża rozprzestrzenił się po całej Europie i utworzył własne państwo na wyspie Rodos. W Polsce dotarł nawet do ziemi sandomierskiej. Niemiecka część zakonu joannitów wyodrębniła się jako zakon krzyżacki w 1198 r. W XIV w. joannici przejęli majątek zlikwidowanego zakonu templariuszy
Kanclerz - od XIV w. jedno z najwyższych stanowisk w Polsce. Kanclerz kierował kancelarią królewską. Od XV w. kanclerz wielki pełnił także funkcję ministra spraw zagranicznych i wewnętrznych. Zasiadał w senacie
Kasztelan - w XII i XIII w. urzędnik sprawujący z nadania władcy władzę obronną, gospodarczą i sądowniczą nad kasztelanią czyli okręgiem grodowym (poźniej powiatem). W XIV w. stał się tytułem honorowym, a jego funkcje przejął starosta, niemniej jednak kasztelan zasiadał w senacie a kasztelan krakowski był najwyższym świeckim urzędem w kraju. Głównym obowiązkiem kasztelana stało się gromadzenie pospolitego ruszenia i doprowadzenie go do przełożonego czyli wojewody.
Komes - w średniowieczu dostojnik zarządzający jakimś terenem, hrabia
Komturia - podstawowa jednostka podziału terytorialnego państwa krzyżackiego. Na jej czele stał komtur podlegający mistrzowi krajowemu i wielkiemu mistrzowi
Konwent - w Zakonie Krzyżackim wspólnota złożona z co najmniej 12 rycerzy i 6 księży pod przewodnictwem komtura
Krzyżacy - zakon rycerski Najświętszej Marii Panny utworzony przez niemieckich szpitalników w XII wieku podczas oblężenia twierdzy Akkon. Szybko zmienili swoje cele i zamiast walczyć z niewiernymi zaczęli zabiegać o wpływy polityczne. Stworzyli własne państwo w Prusach.
Łożniczy - niższy urząd na dworze monarszym, opiekujący się królewską sypialnią. Za Stefana Batorego nabrał większego znaczenia
Marszałek - od XIII w. w Polsce najwyższy urzędnik dworski odpowiadający dzisiejszemu ministrowi spraw wewnętrznych. Od XV w. marszałek wielki był pierwszym ministrem, jego zastępca to marszałek nadworny. Obok króla, prymasa i kanclerza, najwyższe stanowisko w państwie.
Ordynacja - wielki majątek rodowy, niezbywalny i niepodzielny. Dziedziczony przez jednego spadkobiercę, pierworodnego syna (majorat) lub najstarszego członka rodu (seniorat). Aby zapobiec przechodzeniu majątków wraz z małżeństwem w inne ręce, kobiety były wyłączone z dziedziczenia ordynacji
Palatyn - urzędnik dworu cesarskiego. W Polsce zastępca księcia, określało się także w ten sposób wojewodów
Podkomorzy - zastępca marszałka nadwornego. Druga po nim osoba w hierarchi dworskiej. Zajmował się bezpieczeństwem króla, nadzorem nad jego apartamentami i służbą. Był najbliższym towarzyszem monarchy, często bowiem marszałek nadworny musiał zajmować się sprawami państwowymi więc podkomorzy przejmował w całości jego kompetnecje na dworze
Podskarbi - najwyższy urzędnik zarządzający skarbem państwa. W poł. XV powstał niższy urząd podskarbiego nadwornego. Dawny podskarbi zwany był odtąd wielkim
Pospolite ruszenie - ludność kraju zdolna do noszenia broni, powoływana w czasie wojny. Początkowo ogół ludności, w późniejszym okresie obejmowało tylko szlachtę
Potop szwedzki - patrz hasło Wojna Północna 1655-1660
Prokuratoria - jednostka podziału terytorialnego państwa krzyżackiego, mniejsza od komturii. Na jej czele stał prokurator podlegający komturowi
Regimentarz - w XVII-wiecznej Polsce dowódca armii zastępujący hetmana wielkiego lub polnego
Sejm - organ władzy ustawodawczej składający się z posłów wybieranych na sejmikach ziemskich. Sejmy odbywały się w Warszawie na Zamku Królewskim a co trzeci w Grodnie, aby usatysfakcjonować Litwinów
Sejmik ziemski - zjazd szlachty z danej ziemi, na którym wybierano posłów na sejm oraz deputatów do trybunału. Odbywały się zazwyczaj w kościele co jednak nie przeszkadzało w wywoływaniu tzw. tymultów czyli burd i awantur
Senat - wcześniej zwany Radą Królewską. Grupa najwyższych urzędników państwowych, w którym gronie władca podejmował najważniejzze decyzje
Siedmiogród - kraina historyczna, obecnie w Rumunii, a niegdyś część terytorium Węgier. Od XVI wieku część Siedmiogrodu była pod zwierzchnictwem tureckim a część austriackim. Inna nazwa tej krainy to Transylwania - tu miał zamek słynny wampir Drakula :-)
Starosta - od XIV wieku urzędnik mianowany przez króla, sprawujący władze na danej ziemi, prowincji, dawniej kasztelan. Należało do niego także sądownictwo na podległym terenie. Najbardziej prestiżowe było starstwo krakowskie. Starosta zasiadał w senacie
Tatarzy - jedno z plemion mongolskich znane już w VI w. Jednakże od XIII w. nazwy tej używało się powszechnie w stosunku do plemion mongolskich, tureckich, tybetańśkich i tunguskich włączonych do państwa Czyngis-Chana. Później nazywało się tak ludy tzw. państwa Złotej Ordy. Współcześnie tatarami określa się kilka plemion azjatyckich mówiących po turecku.
Templariusze - zakon rycerski powolany na początku XII w., głównie do celów militarnych. Rekrutował rycerstwo z południowej Francji. Dzięki swoim wpływom, szerokiemu poparciu i obrotności zakon zgromadził sporą fortunę, która podobno do dziś nie została odnaleziona. Prestiż zakonu upadł po utracie Jerozolimy w 1291 r. 16 lat później król Francji Filip Piękny, być może zaniepokojony wciąż utrzymującą się potęgą zakonu oskarżył go o bluźnierstwo, rozpustę i kontakty z saracenami. Templariusze zostali rozwiązani. Na terenach polskich można było ich spotkać głównie na pomorzu zachodnim (gdzie posiadali 4 majątki z zamkami) oraz na Dolnym Śląsku.
Wojewoda - urząd ziemski łączący się z zasiadaniem w senacie. Pierwszym
czyli najważniejszym wojewodą w kraju był wojewoda krakowski.
Wojna głodowa - wojna polsko-krzyżacka prowadzona w roku 1414. Nie przyniosła spodziewanych dla Polski korzyści czyli odzyskania Pomorza, a jedynie ogromne spustoszenia ziem krzyżackich.
Wojna golubska - wojna polsko-krzyżacka zakończona zdobyciem przez Polaków Golubia w 1422 roku. Na mocy zawartego poźniej pokoju Polska zyskała miasto i zamek Nieszawa k. Torunia
Wojna Północna 1655 - 1660 - zwana drugą wojna północną, rozpoczęta przez Szwecję pod panowaniem Karola X Gustawa inwazją na Polskę. Potem Szwedzi zaatakowali także Danię. W wojnie brały jeszcze udział Brandenburgia, Holandia, Rosja. Najazd na nasz kraj w czasie tej wojny zwany jest "potopem szwedzkim". Celem Szwedów było opanowanie wybrzeży Bałtyku i niedpuszczenie do przejścia Inflant w ręce rosyjskie, także ówczesna słabość Rzeczpospolitej była dla nich zachętą. W kraju, choć z różnych powodów sprzyjało im wielu magnatów, najsłynniejsi to Hieronim Radziejowski, Krzysztof Opaliński, Janusz i Bogusław Radziwiłłowie. Ci dwaj ostatni chcieli zapobiec wojnie na dwa fronty i skierować wojsko przeciw pustoszącej Litwę Moskwie. Nie bez znaczenia była też powszechna niechęc do króla Jana Kazimierza. Po prawie całkowitym opanowaniu Polski losy wojny odmieniła postawa ludności formującej oddziały pod wodzą Stefana Czarnieckiego i Jerzego Lubomirskiego. Poza tym pomoc Polsce zaoferowali Tatarzy, a do walk przeciw Szwedom włączyła się też później Dania. Także Rosja zawarła z nami antyszwedzki sojusz (po odebraniu większej części Litwy). W roku 1656 polskie oddziały zaczęły odzyskiwać utracone terytoria, do kraju powrócił także król Jan Kazimierz odbijając (na krótko jednak) Warszawę. Wojnę zakończyło podpisanie pokoju w Oliwie 3 maja 1660 roku. Zniszczenie kraju w wyniku wojny północnej można porównać tylko ze zniszczeniami w czasie II wojny św. Wyginęła 1/3 ludności, a na Pomorzu nawet blisko 2/3, w opłakanym stanie była gospodarka. Z powodu zniszczeń młynów, upraw i hodowli, powracano do używania prymitywnych narzędzi i sposobów upraw z X wieku.
Wojna Północna 1700 - 1721 - zwana trzecią lub wielką wojną północną. Rozpoczęła się od uderzenia na tereny zajęte wcześniej przez Szwedów: Inflanty, Estonię i Szlezwik przez sprzymierzone wojska Danii, Rosji, Saksonii i Polski pod panowaniem Sasów. Król szwedzki Karol XII odparł atak, podbił Saksonię i przystąpił do podporządkowania sobie Polski. Zajął Warszawę i Kraków. Dzięki jego staraniom królem został polski magnat Stanisław Leszczyński. Dalsza ekspansja Szwedów na wschód została powstrzymana przez Rosję. W 1709 r. pod Pełtawą na Ukrainie doszło do decydującej bitwy, w której Szwedzi doznali druzgocącej klęski. Karol XII musiał uciekać do Turcji. Wojnę zakończył pokój w Nystad (Finlandia), na mocy którego Rosja otrzymała Inflanty, Estonię, Ingrię i Karelie.
Wojna Trzydziestoletnia - wojna toczona w latach 1618-1648 pomiędzy tzw. Ligą Katolicką (habsburski cesarz i katoliccy książęta niemieccy) popieraną przez Hiszpanię, Niderlandy, a Unią Protestancką sprzymierzoną z Francją, Szwecją, Holandią i Danią. Doprowadziła do upadku gospodarczego i rozdrobienienia politycznego Niemiec. Wojnę zakończyło podpisanie pokoju westfalskiego w październiku 1648 r.
Wojna Trzynastoletnia - wojna toczona w latach 1454-1466 pomiędzy Polską i Zakonem Krzyżackim. Polaków wspierali powstańcy z terenów zakonnych zrzeszonych w Związku Pruskim. Początkowo wojska koronne poniosły klęskę pod Chojnicami, lecz później po bitwie pod Świecinem szala zwycięstwa przechyliła się na polską stronę. Na mocy pokoju toruńskiego z 1466 r. odzyskaliśmy Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską, michałowską, cześć Prus Górnych i ziemie biskupstwa warmińskiego. Zachowane przez Krzyżaków terytoria stały się lennem państwa polskiego.
Wołosi - mieszkańcy Wołoszczyzny, dawna nazwa Rumunów. Od XIII wieku Wołosi wędrowali po Europie od Bałkanów po Śląsk. W Polsce dali początek wielu wsiom karpackim
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka PrywatnościWszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
|
|
