Smolajny

Przebudowany średniowieczny dwór obronny

Wieś Smolajny założył biskup warmiński Henryka Flaming w 1290 r. z przeznaczeniem na folwark. W połowie XIV wieku powstał tu dwór obronny, który stał się letnią rezydencją biskupów warmińskich. W 1414 r. podczas wojny z Krzyżakami dwór został zniszczony. Szybko go odbudowano, ale już w 1454 roku najechali go mieszkańcy pobliskiego Dobrego Miasta, ponieważ bp Franciszek Kuhschnalz sprzyjał zakonowi krzyżackiemu.
Kolejne zniszczenia przyniosły lata 1519-21. Tak jak poprzednio obiekt był konsekwentnie odbudowywany. W czasie wojny ze Szwedami w latach 30-tych XVII wieku przeniósł tu swą siedzibę starosta Dobrego Miasta.
Po zniszczeniach szwedzkich w 1708 roku Smolajnom ciężko było się podnieść z ruiny. Dwór biskupi odbudowali kolejni biskupi Załuski i Potocki, ale w tak mizernej postaci, że bp Adam Stanisław Grabowski postanowił wznieść go od nowa na starych fundamentach w latach 1741 - 1746 i tak powstał dzisiejszy pałac biskupi w Smolajnach. Później stał się on ulubionym miejscem pobytu słynnego satyryka i bajkopisarza bp Ignacego Krasickiego herbu Rogala, który urządził tu piękny park (zlecił to swojemu ogrodnikowi z Lidzbarka - Romanowi Benerowi) i wzniósł wieżę bramną w roku 1765 (być może na miejscu wcześniejszej wieży).
Po objęciu przez biskupa Krasickiego arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w 1795 r. i opuszczeniu Smolajn, rezydencja podupadła i stała się ponownie jedynie siedzibą folwarku.
Sytuacja poprawiła za Józefa von Hohenzollerna (sprawował funkcję biskupa warmińskiego w latach 1808-1836), który wprowadził się tu na stałe z Lidzbarka Warmińskiego. Do wieży bramnej dobudowano wtedy oficynę. Sama wieża pełniła funkcję wieży wodnej.
Kolejny biskup Stanislaus von Hatten nie mieszkał w Smolajnach, oddał miejscowe dobra w dzierżawę.
Pod koniec XIX stulecia biskup Andrzej Thiel postawił dworek myśliwski - oficynę.
Po II wojnie św. całe założenie oddano na użytek lubelskiego KUL-u, ale w 1950 roku przejęło go Państwowe Gospodarstwu Rolne w Dobrym Mieście. Potem były tu też magazyny Stacji Unasiennienia Zwierząt. W 1961 roku obiekt przeznaczono na szkołę rolniczą. Przez ten okres nastąpiła jednak znaczna dewastacja zabytkowych wnętrz. Wykonano remont budowli. 8 lat później przeprowadzono remont generalny.
Od 1980 roku szkoła została przejęta przez Wojewódzką Radę Narodową w Olsztynie, które utworzyło tu Technikum Rolnicze.
W 1994 roku kompleks pałacowy w Smolajnach został oficjalnie zwrócony przez Skarb Państwa ówczesnemu biskupowi warmińskiemu Edmundowi Piszczowi. Przeznaczenie zabytku nie zmieniło się. Wciąż działała tu szkoła przekształcona w 200 roku w Zespół Szkół Rolniczych imienia biskupa Ignacego Błażeja Krasickiego. W międzyczasie wyremontowano wieżę bramną z oficyną.
W 2014 roku, z powodu złego stanu budynku, szkoła została przeniesiona do Dobrego Miasta.
W 2019 roku udało się pozyskać środki na remont zabytku: naprawienie niszczejącego dachu i zabezpieczenie fundamentów oraz piwnic.
W czerwcu 2023 roku minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński podpisał z arcybiskupem metropolitą warmińskim Józefem Górzyńskim list intencyjny w sprawie powołania Muzeum Biskupa Ignacego Krasickiego w Smolajnach. Kompleks będzie mieścił również Archiwum Archidiecezji Warmińskiej (w piwnicach), które wspierane przez Instytut Północny im. Wojciecha Kętrzyńskiego prowadzić będzie działalność naukowo-badawczą.