Możesz ocenić: Smoleń (woj. śląskie) - Średniowieczny zamek rycerski Pilcza
Opis i stan obecny
Mocno zrujnowany, ale posiadający niezaprzeczalny urok, zamek Pilcza w Smoleniu stoi na porośniętym lasem, wysokim stożkowatym wzniesieniu
o wysokości ponad 450 m npm.
Pierwotnie warownia, podobnie jak inne Orle Gniazda na Jurze Krakowsko - Częstochowskiej, składała się z położonych na wapiennej skale okrągłej wieży i budynku mieszkalnego, otoczonych murem obwodowym. Następnie, pod koniec XIV wieku, rozbudowano ją o zamek dolny od wschodu, a niedługo potem o drugi zamek dolny od zachodu. Nie stykały się one bezpośrednio, więc połączono je przejściem komunikacyjnym.
Obecnie zachowały się ruiny wszystkich części warowni z osobnymi wejściami do obu zamków dolnych. Część murów została podwyższona, a większość wzmocniona i zabezpieczona w trakcie XXI-wiecznych prac rewitalizacyjnych
Zarośnięte niegdyś roślinnością i drzewami wnętrze warowni zostało oczyszczone i udostępnione w pełnej krasie dla turystów.
Na zamek górny wchodzi się wygodnie po drewnianych schodach postawionych na ganku murów obwodowych zamku dolnego zachodniego (pierwotnie było podobnie). Podczas moich wcześniejszych wizyt ta część zamku była trudno dostępna, wchodziło się po metalowych podporach rzadko rozstawionych i był to wyczyn niemalże taterniczy
(potem w ogóle je zlikwidowano i zamek górny był przez wiele lat niedostępny).
Biernat z Lublina
Od 1942 roku na zamku Pilcza wojewoda ruski Jan Granowski-Pilecki zatrudniał Biernata z Lublina - wybitnego renesansowego poetę, tłumacza, bajkopisarza i humanistę. Przez długi czas był on uznawany za autora pierwszej książki wydrukowanej w języku polskim). Zbiór jego bajek to pierwszy zbiór polskich przysłów, bowiem każdy tytuł bajki był przysłowiem i wiele z nich jest używanych do dzisiaj np.: Kto miecz trzyma, pokój miewa, Bez prace nie będą kołacze, Kto wiele mówi, mało uczyni, Lekarzu, uleczy sie sam, Wdowiec z wdową rzadko dobrze z sobą.
Biernat był sekretarzem, pisarzem oraz kapelanem Granowskiego-Pileckiego, a także jego syna, również Jana Pileckiego, aż do 1516 roku. W Smoleniu powstał słynny autorski przekład bajek Ezopa, Biernat zadedykował go właśnie Janowi Pileckiemu. Pobyt na zamku Pileckich określał zaś jako najszczęśliwszy okres w swoim życiu.
Obecnie w wieży funkcjonuje taras widokowy. Oferuje piękną panoramę na jurajską okolicę, m.in. z Zegarowymi Skałami. Wieża posiada ok. 16 metrów wysokości i 7 metrów średnicy. Grubość murów wynosi ponad 2 metry.
Poniżej można zobaczyć relikty domu mieszkalnego na skale o wymiarach 18,6m x 9,7m, z którego piętra wchodziło się do wieży.
Pod obecnym wejściem do zamku górnego znajdowała się cysterna na wodę deszczową.
Zamek dolny od wschodu ma kształt pięciokąta i pełnił funkcje gospodarcze, mieszkalne dla załogi zamku i składu broni.
Mury go otaczające posiadały blanki i były wzmocnione przyporami. Od południowego zachodu znajduje się XV-wieczna ostrołukowa brama wjazdowa z zachowanymi otworami służącymi do spuszczania brony i mostem zwodzonym ponad suchą fosą. Podczas prac archeologicznych natrafiono na jego szczątki w fosie. Został on spalony w XVI wieku i nigdy już nie odbudowany. Dziś znajduje się tu wejście po współczesnym drewnianym moście. W narożniku od płd.-wsch. zamku dolnego stała kwadratowa wieża, obecnie taras widokowy. W XXI wieku zrekonstruowano ganki obronne na murze, na które prowadzi drewniana platforma i schody. Trzy otwory w murach sugerują istnienie tu stanowisk dla artylerii (działobitni), ale jest to tylko hipoteza.
Drugi zamek dolny, znacznie większy od wschodniego, posiadał charakter renesansowej rezydencji z częścią mieszkalną i gospodarczą. Również jest otoczony murem obwodowym, który dodatkowo biegnie tu po skale do wieży. Zachowane mury sięgają kilku metrów wysokości z otworami okiennymi i dwiema bramami.
Obecne wejście prowadzi po drewnianych schodach od południa. Brama ta była flankowana od wschodu wieżą, a chroniły ją jeszcze wały, które niestety zostały zniszczone podczas działań I wojny światowej (utworzono na nich stanowiska ogniowe i okopy). Od zachodu zaś funkcjonowała studnia.
Pierwotnie, w tej części zamku nie było zabudowy, tylko w narożniku płd.-zach. stała narożna wieża, którą później włączono do renesansowej zabudowy mieszkalnej. Studnia owiana jest legendami, podobno jej głębokość sięga 200 metrów. Inne podania mówią, iż pod całą warownią znajduje się sieć korytarzy, które pobudzały wyobraźnie poszukiwaczy skarbów i przyczyniły się do dewastacji zabytku. Badanie archeologiczne nie potwierdziły jednak ich istnienia.
W murze północnym zlokalizowana była kolejna wieża obronna, rozbudowana później w obszerniejszą wieżę mieszkalną. Jej ocalałe mury zostały niedawno podwyższone. Na wschód od niej odkryto ślady drewnianego budynki z fundamentami pieca (nie są eksponowane). Od zachodu znajdowało się najwcześniejsze wejście do tej części warowni, obecnie jest to wyjście z ruin.
Od 1959 r. zamek i okolica stanowią rezerwat przyrody "Smoleń", skatalogowano tu 160 gatunków roślin. Niedawno pod zamkiem, przy kasach powstała strefa gastronomiczna oraz 2 atrakcje płatne osobno. Pierwsza to Jurajska Zbrojownia prezentująca eksponaty militarne od średniowiecza do I wojny światowej. Można tam zobaczyć m.in. historię zamku Pilcza na dioramie i uczestniczyć w pokazach strzelania z hakownicy. Druga "Okna Czasu" poświęcona jest historii kobiet od paleolitu do XX wieku, prezentuje m.in. ubiory z różnych epok historycznych.
Zamek Smoleń od strony północnej w połowie XIX wieku - Albumy Kazimierza Stronczyńskiego
Zamek Smoleń od strony zachodniej w poł XIX wieku - Albumy Kazimierza Stronczyńskiego
Plany i rekonstrukcje
Plan zamku Smoleń / Pilcza. Na czarno mury XIV-wieczne. A - budynek mieszkalny na zamku górnym, B - baszta - stołp, C - wykuta w skale cysterna, D - zamek dolny - przedzamcze wschodnie, E - zamek dolny - przedzamcze zachodnie, F1 - brama wjazdowa z mostem zwodzonym nad suchą fosą (obecne wejście z mostem do części wschodniej), F2 - brama na zamek dolny zachodni (obecne wejście), F3 - druga brama do zamku dolnego zachodniego (obecnie wyjście z zamku), G - studnia, H - budynki mieszkalne zamku dolnego, I - wieża narożna w XIV wieku, potem część pałacu renesansowego, J - otwory hipotetycznych działobitni, K - wieża flankująca bramę z wejściem na mury obronne, L - północna wieża obronna rozbudowana w XV w. do wieży mieszkalnej, M - relikty odkrytego budynku drewnianego z piecem, N - wieża narożna zamku dolnego wsch. Linie niebieskie - fundamenty pieca, linie zielone - odkryte kominki/piece kaflowe
Rekonstrukcja zamku XVI-wiecznego od strony płd.-wsch. wg A. Wagnera
Plan wzgórza zamkowego ze ścieżkami tworzącymi Rezerwat Przyrodniczy Smoleń.
Na zielono ścieżki, na czerwono mury zamku.
Historia, wydarzenia
Informacji na temat dziejów zamku jest bardzo niewiele. Dawniej używano nazw Pilcza i Pilica, bo zamek był siedzibą właścicieli, położonego po sąsiedzku miasta Pilica. Nazwa Smoleń występuje w źródłach bardzo rzadko.
Przypuszcza się, że pierwotnie w miejscu zamku stała warownia drewniana, ale nie znaleziono jej śladów.
Pierwszy poświadczony w dokumentach właściciel Smolenia to Jan piszący się z Pilczy lub z Tułkowic herbu Topór, kasztelan radomski. Mógł on wznieść zamek w latach 40-tych XIV wieku, ale po ostatnich pracach archeologicznych badacze skłaniają się do przypisania fundacji staroście ruskiemu Ottonowi z Pilczy (prawdopodobnie synowi Jana) po połowie tego stulecia.
Głównym elementem założenia była okrągła wieża oraz dobudowany do niej dom mieszkalny otoczone murem obwodowym.
Warownia stała się siedzibą rodu Toporczyków, którzy najpierw pisali się "z Pilczy", a później "Pileccy".
Podawane gdzieniegdzie informacje o zamku, który wznosił się tu już w XIII w i walkach pod Smoleniem o polski tron między królem Czech - Wacławem II
a Władysławem Łokietkiem, które doprowadziły do zniszczenia warowni w 1300 r. okazały się nieprawdziwe (odnosiły się nie do Pilczy, lecz do Pełczysk).
Widok na zamek w Smoleniu na drzeworycie B. Olszowskiego z ok. 1879 r.
1329 r. - wzmianka o Janie z Pilczy
1368 r. - w źródłach pojawia się kapelan kaplicy NMP w Pilicy, ale ponieważ w Pilicy takowa nie istniała, można założyć iż dotyczy kaplicy na zamku Pilcza
1394 r. - wzmianka o burgrabim na zamku Pilcza.
Zamek składał się już z 3 części: zamku górnego, przedzamcza (zamku dolnego) wschodniego oraz najmłodszego przedzamcza zachodniego. Wschodnie posiadała wieże obronną od
Na zachodnim stała narożna wieża obronna od płd.-zach. oraz druga wieża od północy.
Małżonka króla
W 1417 r. król Władysław Jagiełło po raz trzeci brał ślub. Jego wybranką była Elżbieta z Pileckich Granowska, pani na zamku Pilcza, również "doświadczona" w tym względzie, bo już wcześniej trzykrotnie zamężna. Związek ten wywołał wielkie oburzenie wśród szlachty.
Jednak współczesne ustalenia każą podchodzić ostrożnie do informacji m.in. Jana Długosza o dwóch pierwszych mężach Elżbiety.
Wskazuje się na prawdopodobną akcję oczerniania nielubianej królowej przez bp Oleśnickiego i jego stronników.
Rzekomi mężowie byli cudzoziemcami, co utrudniało współczesnym weryfikację tej historii.
1397 r. - małżeństwo właścicielki zamku Elżbiety Pileckiej z Wincentym z Granowa herbu Leliwa.
1420 r. - po śmierci Elżbiety z Pileckich jej dobra stały się własnością synów - Leliwitów Granowskich. Otto Granowski zmarł w tym samym roku, więc majątek pilicki ze Smoleniem i Pilicą w całości przeszedł na Jana Granowskiego
XV w. - w zamku znajdowała się bogata biblioteka Jana Granowskiego, który zaczął używać nazwiska Pilecki
1478 r. - Pilicę odziedziczył syn Jana, również Jan (II) piszący się już Pilecki, późniejszy wojewoda ruski.
Rozbudował on zamek na przedzamczu zachodnim. Powstał renesansowy budynek w kształcie litery L, który wchłonął dawną wieżę narożną.
Natomiast wieża północna została powiększona i również zaadaptowana na obiekt mieszkalny.
Prace te mogły być następstwem jakiegoś najazdu lub pożaru na zamku, którego ślady odkryli archeolodzy.
Jan Pilecki kontynuował zainteresowania ojca i powiększył jeszcze zamkowy księgozbiór.
1496 r. - po śmierci Jana (II) Pileckiego, zamek przejęli jego 3 synowie: Mikołaj, Stanisław, Jan.
5 lat później następuje podział majątku i Pilczę otrzymał kolejny Jan (III) Pilecki, późniejszy starosta lubelski
1527 r. - po bezpotomnej śmierci Jana (III) Pileckiego, zamek przeszedł na własność synów jego brata Stanisława.
1570 r. - kolejny Jan (V) Pilecki (wnuk Stanisława), starosta horodelski, sprzedał zamek w Smoleniu biskupowi krakowskiemu Filipowi Padniewskiemu herbu Nowina. Ten przekazał go swojemu bratankowi
Wojciechowi, kasztelanowi oświęcimskiemu.
Wojciech Padniewski nie mieszkał jednak w zamku, lecz w majątku folwarcznym pod górą zamkową. Stan budowli musiał być już zły.
1610 r. - Wojciech Padniewski wyniósł się na stałe ze Smolenia i przeniósł się do nowo postawionej wytwornej siedziby w mieście Pilica. Zamek Pilcza całkowicie stracił znaczenie, funkcjonował tu tylko folwark
Zamek Pilcza (Smoleń) na litografii Napoleona Ordy z ok. 1880 r.
Wstępna rekonstrukcja zamku Pilcza w XV wieku wg Błażeja Muzolfa na podstawie powyższej litografii N. Ordy
1655 r. - Szwedzi zdobyli i zniszczyli opuszczony już zamek. Od tej pory ruiny często zmieniały właściciela.
Stanisław Warszycki chciał odbudować go na klasztor, ale nic z tego nie wyszło.
poł. XIX w. - Smoleń zakupił sędzia Roman Hubicki, amatorsko zajmujący się historią i archeologią. Prowadził on firmę "Batawia", będącą fabryką śrutu funkcjonującą na zamku. Hubicki przeprowadził w ruinach pewne prace porządkowe i restauracyjne
Kilkanaście lat później Smoleń i Pilica znowu miały wspólnego właściciela - Leona Epsteina.
Ruiny zamku stały się plenerem dla wielu artystów i malarzy.
1959 r. - góra zamkowa z ruinami została objęta rezerwatem przyrody "Smoleń"
lata 1972-75 - za sprawą PTTK w Olkuszu przeprowadzono w ruinach prace remontowe i zabezpieczające
lata 1994, 1997, 2000 - przeprowadzone zostały prace archeologiczne pod kierunkiem Błażeja Muzolfa
2010 r. - po zawaleniu się narożnika na zamku dolnym i stwierdzeniu fatalnego stanu murów, zamek Smoleń zamknięto dla turystów. Prowadzone były prace zabezpieczające i porządkowe
2012 r. - rozpoczęcie rewitalizacji ruin wg projektu opracowanego przez B. Muzolfa
2015 r. - na zamku wykonano ostatnie prace, m.in. zbudowano schodki i przejścia ułatwiające turystom zwiedzanie, ale oficjalne otwarcie przełożono na następny rok
maj 2016 r. - zamek Smoleń został ponownie otwarty dla turystów
2020 r. - z inicjatywy Fundacji Centrum Dziedzictwa Przyrodniczego i Kulturowego oraz Zagłębiowskiego Muzeum Militariów Dragon pod zamkiem utworzono ekspozycję militarną dla turystów pn. "Zbrojownia Jurajska".
2023 r. - kolejna atrakcja pod zamkiem - "Okna Czasu".
Ruiny zamku w Smoleniu. Rysunek A. Schouppego z 1860 r.
Zamek Smoleń w Atlasie Geograficznym Królestwa Polskiego z 1907 r.
Legx`1endy i podania
Głęboką studnię wykuli w skale wzięci w niewolę Tatarzy. Przypuszcza się, że na jej dnie istnieje sieć podziemnych korytarzy. Legenda mówi, iż łączą się z jaskinią Biśnik koło Grodziska oraz innymi grotami, których w okolicy jest ok. 50. Podobno przy kopaniu studni Tatarzy natrafili na boczny korytarz wydrążony przez wodę i tam właśnie jakoby ukryto wielkie skarby. Nie wielu o tym wiedziało, a kto nie potrafił dochować tajemnicy, lądował w studni, do dzisiaj mają obok skarbów leżeć ludzkie szkielety.
Ruiny zamku w Smoleniu na drzeworycie Romana Hubickiego z 1858 r.
CZAS Wyjście na górę zamkową zajmuje ok. 5 minut. Oglądnięcie ruin trwa ok. 45 min.
WSTĘP Od 2018 roku wstęp płatny. W 2022 r. - 15 zł (12 zł ulgowy).
Zamek Pilcza czynny jest codziennie w godzinach: od stycznia do marca 10.00-15.00, od kwietnia do października 9.00 – 18.00, od listopada do grudnia 10.00- 15.00.
Ruiny zamku w Smoleniu na pocztówce z początku XX wieku
Położenie i dojazd
Środkowo-wschodnia Jura Krakowsko-Częstochowska, niedaleko Pilicy i Ogrodzieńca. Zobacz na mapie Jury lub woj. śląskiego. Ruiny leżą przy głównej drodze na zalesionym wzgórzu. U podnóża wzgórza znajduje się parking.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N50.438405° E19.675081°
format DM (stopnie, minuty): 50°26.3043'N 19°40.50486'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 50°26'18.26''N 19°40'30.29''E
Bibliografia
Borkowski Jacek - Orle Gniazda Jury Krakowsko Częstochowskiej
Fidura Jolanta - Zamki i inne warownie wyżyny krakowsko-częstochowskiej
Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
Jurasz Tomasz - Zamki i ich tajemnice
Kaczyńscy Izabela i Tomasz - Polska - najciekawsze zamki
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Rogiński Ryszard - Zamki i twierdze w Polsce - historia i legendy
Sypek Robert - Zamki i obiekty warowne Jury Krak.-Częst.
Ruiny zamku w Smoleniu w tle obrazu Wojciecha Kossaka. Scenka przedstawia gen. von Kirchbacha wydającego rozkazy autorowi, który był jego adiutantem w trakcie działań wojennych w 1914 roku
Galeria zdjęć
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zdjęcia wykonane latem 2023
Zdjęcia wykonane: wiosną 2009 i latem 2001, a poniższe nadesłane przez Grzegorza Karczmarczyka zimą 2002/2003
Filmy wideo
Zamek w Smoleniu z drona
Projekt Smoleń w 3D
Noclegi
Smoleń - Agroturystyka Kazimierz Bomba, Smoleń 13, tel. (032) 67 35 400, gsm. 600 747 741 Zawiercie - OSiR, ul. Moniuszki 10, tel. (032) 672 23 32 Zawiercie - Hotel Putek, ul. Paderewskiego 61, tel. (032) 671 56 10
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Ostatnie wpisy
Re: Dostepnośc zamku Autor: Wojtek Data: 2020-02-15 21:37:16
Od 2018 roku wejście na zamek za biletem.
Re: Dostepnośc zamku Autor: zamki.res.pl Data: 2016-05-04 15:45:57
Tak zrobiłem, dziękuję za info.
Dostepnośc zamku Autor: Aneta Data: 2016-05-01 21:40:32
1.05.2016 r. - zamek dostępny do zwiedzania. Dziś było prawdziwe oblężenie...turystów! Była ładna pogoda i z wieży widać kontury zamku w Ogrodzieńcu, co potwierdziła obserwacją przez lornetkę. Na zamek górny prowadzą schody - wejście bez problemu. Proponuję uaktualnić wpis u góry strony, bo forum nie każdy czyta a przykro by było wprowadzać ludzi w błąd.
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis historyczno-krajoznawczy. Nie finansuje nas żadna firma ani instytucja. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz nasze dalsze funkcjonowanie i aktualizację informacji.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).