Stołpie

Średniowieczna wieża

Już sama nazwa tej wsi pod Chełmem jest wymowna. Stołp to wolno stojąca wieża obronna. Stoi ona na niewielkim sztucznym wzgórzu obok małego jeziorka zasilanego wodą ze źródła uważanego dawniej za lecznicze. Na szczęście ci którzy wytyczyli tu główną drogę do Chełma od zachodu nie zburzyli wieży tylko minęli ją o dosłownie 10 m. Obecnie otaczają ją domy i jakiś zakład. Obiekt zbudowany na planie czworoboku o wymiarach 6,3 x 5,7 m ma 18 m wysokości i 3 kondygnacje, ale kiedyś było ich 4 lub 5. Grubość murów dochodzi do 1,9 m. Wejście znajdowało się na czwartej kondygnacji, gdzie znajdował się główny punkt wieży - kaplica w kształcie krzyża greckiego z podłogą wykonaną ze szkliwionych płytek ceramicznych. Ciekawostką jest to, iż na zewnątrz wieża jest kwadratowa, a wewnątrz okrągła.
Współczesne, wnikliwe badania wieży w Stołpiu rzuciły nieco więcej światła na jej charakter i wykorzystanie w średniowieczu. Okazuje się, że wbrew starszym informacjom nie ma ona nic wspólnego z zamkiem czy grodem. Obiekt prawdopodobnie był małym klasztorem - samotnią dla kilku zakonników. Bezpieczeństwo zapewniał im zamek w Chełmie. Otwory w wieży nie były strzelnicami, niegdyś wypełniały je witraże. Przy wieży odkryto kamienną platformę - było to dziedziniec o wymiarach 12 x 15 m i wysokości 2,5 m, wyłożony kamiennymi płytami. Na jej obrzeżach postawiono niską zabudowę drewnianą. Funkcji obronnych jednak nie wykluczono - przekształcenie w niewielką twierdzę nastąpiło w ostatniej ćwierci XIII wieku.
Od wschodu wieży natrafiono na mur oporowy w nasypie, zbudowany z wyciętych brył iłu oraz płyt kamiennych, który zabezpieczał budowlę przed przechylaniem się w kierunku zachodnim, skąd wypływają od wieków intensywnie bijące źródełka. Z kolei od zachodu odsłonięto bale, które tworzyły pomost prowadzący do jednego z takich źródeł. Podobno niegdyś było to pogańskie miejsce kultowe. Od dawien dawna woda spod wieży ma bowiem cudowne właściwości.
Odnalezione w trakcie badań archeologicznych na początku XX wieku elementy wystroju architektonicznego wskazują na ten sam warsztat, co znaleziska na terenie pałacu księcia Daniela Halickiego na Wysokiej Górce w Chełmie.
W fachowych kręgach wiele się ostatnio mówi o Stołpiu, ponieważ w kraju nie ma drugiego podobnego obiektu. Przypuszcza się, że rodowodu wieży należy szukać w kulturze bizantyjskiej. Jest to najstarszy polski zabytek po prawej stronie Wisły.
Ze względu na starsze publikacje oraz chęć przybliżenia tej dotychczas niedocenianej atrakcji turystycznej, opis wieży w Stołpiu pozostaje w serwisie, mimo że nie dotyczy zamku.
Aktualizacja: Wieża od 2021 roku wygląda już inaczej. Jej mury zostały poddane konserwacji i uzupełnieniu. Zwieńczono je też drewnianym dachem krytym gontem. Jest to nawiązanie do prawdopodobnego wyglądu zabytku w średniowieczu.