Świecie

Średniowieczny zamek krzyżacki

Częściowo zachowana krzyżacka warownia stoi w dolinie Wisły w pewnym oddaleniu zarówno od dzisiejszego miasta, jak i pierwotnego Świecia. Nie na darmo nazywa się ją zamkiem wodnym - płynąca od południa Wisła i od północy Wda, utworzyły z terenu po środku trudno dostępną wyspę. Obecnie jednak tylko podczas powodzi można zobaczyć obraz stojącej na wodzie twierdzy jaki mieli przed sobą potencjalni agresorzy w średniowieczu, ponieważ koryto Wisły jest już nieco oddalone.
Zamek Świecie zbudowano na planie kwadratu o boku 51 m, tak aby strony świata wyznaczały przekątne kwadratu i stojące w narożnikach 4 wieże. Mury budynków zamkowych miały wysokość ok. 13 m i zwieńczone były gankiem strażniczym, po którym można dziś chodzić. Całość otaczał mur obwodowy oddalony od budowli zamkowych z każdej strony o blisko 10 m z 3 narożnymi wieżami. Mury te nie przetrwały, zniszczone głównie przez powodzie.

Krzywa wieża Główna wieża zamku Świecie miała wybitnie obronny charakter co pokazały (opisane niżej) wydarzenia z XV wieku, kiedy to załoga warowni broniła się w niej wiele miesięcy. W I połowie XX wieku pomagała za to ludziom chronić się przed żywiołem przyrody - wykorzystywano ją bowiem jako system wczesnego ostrzegania powodziowego. Na umieszczonym na wieży maszcie zawieszano wiklinowe kosze. Im więcej było koszy, tym bliżej miasta znajdowała się wielka woda. Obecnie, baszta jest sławna z powodu swojego odchylenia do pionu, które wynosi 106 cm. Dzięki temu ta 35-metrowa budowla zakończona 16 blankami jest najwyższą krzywą wieżą w Polsce udostępnioną turystom.

Dominującym elementem zamku Świecie jest potężna wieża główna od strony zachodniej, o wysokości blisko 35 m i średnicy 10 m. Posiada ona o 7 kondygnacji oraz efektowne blanki i machikuły. Widać w niej wejście z powierzchni ziemi, ale pochodzi ono z poł. XIX wieku, oryginalne znajduje się na wysokości ponad 10 m i prowadzi z ganków strażniczych. Od tej wysokości dopiero schody są murowane, niżej zostały dobudowane drewniane. Na najwyższej kondygnacji można zauważyć kominek, przy którym mogła się ogrzać straż, a w razie ataku zagotować smołę wylewaną następnie na podchodzącego pod mury wroga. Wieża nie jest stabilna i od XIX wieku stale wzrasta jej pochylenie, które wynosi już blisko 1 metr. Na szczęście jest udostępniona turystom i można ponapawać wzrok ładną panoramą, szkoda tylko, że postawione barierki utrudniają to.
Przylegające do wieży skrzydło północne było częścią reprezentacyjną zamku i mieściło kapitularz oraz kaplicę. Ta ostatnia posiadała piękne sklepienia gwiaździste. Dziś jest tu bardzo ładna galeria fotograficzna przedstawiająca atrakcje regionu (choć kilka zdjęć było podretuszowanych w amatorski sposób) oraz parę machin oblężniczych.
Pod przylegającą do kaplicy wieżą północną funkcjonowało więzienie dla braci zakonnych, którzy zbłądzili. Zachowane na poziomie murów przyziemia i piwnic, skrzydło wschodnie mieściło prawdopodobnie sypialnie oraz pomieszczenia gospodarcze z browarem. Istnienie ukończonych skrzydeł południowych i zachodnich jest kwestionowane przez niektórych badaczy. Wg nich nie było tam niczego poza murem kurtynowym. Badania archeologiczne nie dały odpowiedzi w tej kwestii, ale stare opisy i XVII-wieczna rycina potwierdzają, że ta część zamku była zagospodarowana, nie wiadomo jednak w jakim stopniu.

Podziemia Krążą opowieści o rozległych korytarzach podziemnych prowadzących z zamku świeckim zarówno pod Wisłą do Chełmna jak i pod Wdą do Sartowic. Dotychczas nie natrafiono na nie, ale piwnice pod samym zamkiem mają niecodziennych gości - osiedliła się tam kolonia nietoperzy.

Piwnice skrzydła południowego wykorzystywane były przez kuchnię. Wyżej na pewno znajdowało się gdanisko, ale ewentualnego dalszego wykorzystania tej części zamku nie poznamy chyba już nigdy. Czasem umiejscawia się tam refektarz, ale wydaje się to mało prawdopodobne (jego funkcje mógł spełniać kapitularz). Na wspomnianej rycinie brak bowiem dużych gotyckich okien, które zwykle oświetlały tak obszerną salę. Omawiane skrzydło flankowane było przez dwie kolejne wieże, z których na południowej lepiej zachowanej, utworzono obecnie taras, z niezbyt ciekawym widokiem (zapowiadany był podobny na wieży wschodniej). Skrzydło zachodnie posiadało bramę wjazdową z komnatą straży i zbrojownię. Prawdopodobnie powyżej znajdowała się izba komtura. Na wewnętrznym dziedzińcu stały wysokie budynki drewniane służące m.in. celom komunikacyjnym, a po stronie wschodniej studnia.
Dojazd do zamku Świecie prowadził od zachodu przez oddzielone fosą przedzamcze zwane tez zamkiem niskim. Również ono otoczone było wodą a znajdowały się tam głównie drewniane stajnie, wozownia, stodoła itp. budynki. Początkowo służyło jednak jako miejsce wytwarzania budulca. Wjazdu na przedzamcze broniła wysoka wieża bramną i most zwodzony. Całość otaczała drewniana palisada. Mury wieży bramnej były widoczne do w II poł. XIX wieku. Dalej stał następny ufortyfikowany element - miasto obwiedzione murami w końcu XIV wieku. Obecnie ze starego Świecia ostał się tylko kościół farny pw. św. Katarzyny (częściowo z XV wieku) z fragmentem murów miejskich.
Obecnie zamek w Świeciu jest własnością miejscowego Ośrodka Kultury, Sportu i Rekreacji. Co roku we wrześniu odbywa się tu znana impreza dla miłośników piosenki poetyckiej, turystycznej i szant pn. "Nocne Śpiewanie na Zamku w Świeciu". W planach właścicieli jest nadbudowanie dachu skrzydła północnego i utworzenie tam hotelu oraz restauracji w podziemiach. Przed wojną również działała tu restauracja, tyle że na terenie podzamcza.
Uwaga! Aktualnie trwa rewitalizacja zabytku i nie można go zwiedzać. Prace obejmą: wzmocnienie piwnic, przebudowę budynku zamku, odbudowę i przebudowę baszt, przebudowę parteru niskiego i wysokiego budynku, w tym utworzenie kaplicy i kapitularza oraz pomieszczenia biura Izby Regionalnej. Otwarcie obiektu planowane było na czerwiec 2021, ale zabytek będzie zamknięty co najmniej do końca 2022 r.

Henryk von Plauen Komturem świeckim od 1407 r. był Henryk von Plauen, rycerz który uratował zakon przed całkowitym upadkiem po klęsce pod Grunwaldem. Był to człowiek natury gwałtownej, butny, arogancki, bezlitosny, ale także odważny i energiczny. To pozwoliło mu przejąć ster rządów w zakonie, obronić Malbork przed wojskiem Władysława Jagiełły i oficjalnie zostać wybranym przez krzyżacką kapitułę generalną wielkim mistrzem 9 listopada 1410 r., mimo że było kilku kandydatów stojących wyżej w hierarchii zakonnej. Od początku dążył do nowej wojny z Polską, ale pod naciskiem innych dostojników krzyżackich musiał zgodzić się na pokój toruński w 1411 r. Żądny krwi von Plauen mścił się jednak za przegraną wojnę na podległym mu rycerstwie, mieszczanach, a nawet duchowieństwie. Poleciało wiele głów, ofiary także topiono i torturowano. W 1413 roku przygotował armię gotową niespodziewanie ruszyć na Polskę, jednak nagła choroba zmusiła go do pozostania w Malborku. Nieobecność wielkiego mistrza pomogła wojsku krzyżackiemu, pełnemu przeciwników jego tyrańskich rządów, w okazaniu sprzeciwu i odmówieniu ataku. Gdy wściekły von Plauen wezwał do zamku malborskiego marszałka Kuchmeistra, ten wraz ze swoim odziałem, opanował warownię i uwięził wielkiego mistrza. Tak zakończyła się jego krótka kariera. Nowym wielkim mistrzem wybrano zwolennika pokoju z Polską - Kuchmeistra, a Henryk von Plauen został zesłany do więzienia w zamku w Pokrzywnie. Jego natura nie pozwoliła łatwo pogodzić się z takim upadkiem i przy wsparciu brata, również Henryka próbował uzyskać poparcie Polaków, których tak nienawidził, do odzyskania władzy w zakonie. Na nic się to zdało, wkrótce uwięziono również jego brata, a na wolność wyszli obaj dopiero po śmierci Kuchmeistra w 1422 r. Obalony wielki mistrz objął wtedy podrzędną funkcję prokuratora w Lochstadt, gdzie już wcześniej został przeniesiony z Pokrzywna.