Szymbark

Renesansowy kasztel szlachecki

Niewiele opracowań poświęconych polskim zamkom omawia

Opis poety W XVII wieku Gładyszowie chcieli sprzedać kasztel poecie Wacławowi Potockiemu. Ten dość szyderczo opisał dwór i okolicę w swej fraszce Zamek Szymbarski: "Tam, kędy wprzód, nim przez nię wożą się na promie, Spadszy Ropa z Bieszczadu krzywe brzegi łomie, Zamek stoi w tak ciasnym i w kącie tak skrytym, Prędzej, niż nalezionym, może być dobytym, Szymbark zową; wieś przy nim, gonty, deski, huty I kamień, możeli być do młyna wykuty. Inszej niema intraty, więc, gdy się oń zgodzić Bracia nie mogą, przyszło koło kupca chodzić. Że też, między inszymi, objechawszy wielu, Chcą mnie mieć panem w lesie owego kasztelu. Prezentują mi sklence i z huty kieliszki, Piwo i chleb owsiany, kury zjadły liszki. Na coż mi się przyda szkło i toczone czary, Pytam o kopy: oni mury, a Tatary. Wątpię, żeby tu z Krymu po gonty się wlekli;[...]"

dwór obronny w Szymbarku. A jest to zabytek unikatowy na skalę krajową, najlepszy przykład renesansowego kasztelu polskiego. Podobne obiekty można spotkać tylko w Czechach, na Węgrzech i we Włoszech. W Polsce było ich zaledwie kilka i albo zostały zniszczone, albo skandalicznie przebudowane (jak np. Frydman).
Zameczek położony jest na malowniczej skarpie nad rzeką Ropa. Zbudowano go z miejscowego łamanego kamienia (piaskowca) z dodatkiem cegły. Jest piętrowy, ma kształt prostokąta o wymiarach 20 x 13 m, a na każdym narożu dostawiono kwadratowy alkierz. Dwór zwieńczono ozdobną attyką ze sgraffitami (wzory w kolorowym tynku), które pokrywały kiedyś znacznie większą część murów, ale nie da się już ich odtworzyć.
Obronność budowli była spora. Zachowały się ślady obwodu obronnego, ale nie wiadomo czy był to mur czy palisada na podmurowaniu. Od północy dworu chroniła głęboka fosa z mostem zwodzonym, z innych stron bezpieczeństwo zapewniała stroma skarpa. Alkierze znakomicie nadawały się do obserwacji okolicy oraz do obrony, dlatego umieszczono w nich otwory strzelnicze. Alkierze pełniły też funkcje machikuł, znajdujące się w nich otwory latrynowe mogły służyć równocześnie do rażenia wroga z góry kamieniami lub smołą. Ostrzał można było prowadzić również ze strzelnic w attyce.
Z czasem funkcje obronne przestały mieć znaczenie, fosę zasypano. Od wschodu do dworu przystawiono budynek stodoły i chlewu, a od północnego zachodu kurniki. Budynki te są widoczne na rycinach i zdjęciach z XIX i XX wieku. Aby stare mury dworu się nie zawaliły wsparto je kilkoma przyporami. Nową siedzibą właścicieli stał się położony w pobliżu drewniany dworek.
Jeśli chodzi o wnętrza dworu to parter posiadał sień z klatką schodową oraz 2 komnaty sklepione krzyżowo. Na piętrze znajdowała się reprezentacyjna komnata (izba stołowa) o powierzchni ok. 150 m kw. z 7 oknami oraz dwa pomieszczenia nad sienią: komnata i przedsionek (antykamera) Plan piwnic jest jest identyczny z parterem - mieści 3 pomieszczenia sklepione beczkowo. Osobne pomieszczenia znajdują się w alkierzach. Każdy mieści izbę na piętrze. W trzech zachowały się otwory latryn. Natomiast na parterze tylko 2 alkierze od zachodu posiadały pomieszczenia, w jednym były schody, w drugim mała izba, o przeznaczeniu której można spekulować. Mogła to być cela więzienna, skarbczyk, zbrojownia.
Przez wiele lat turyści mogli oglądać kasztel jedynie z zewnątrz, jedynie w dworku drewnianym prezentowano ekspozycję historyczną. Dopiero w 2011 roku, po remoncie, kasztel został otwarty dla turystów w formie z XVI stulecia.
W całym kompleksie (kasztel, dworek, oficyna) utworzono nowoczesny ośrodek konferencyjno – wystawienniczy, będący oddziałem Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach. W budynkach powstało Międzynarodowe Forum Kultury Europy Środkowo – Wschodniej, promujące Małopolskę oraz kulturę innych krajów Słowacji, Czech, Ukrainy, Węgier, Rumuni, Austrii, Niemiec, Rosji, Łotwy, Litwy. Ekspozycja z dworku została przeniesiona do kasztelu, a na jej miejscu powstała restauracja. Sam kasztel Szymbark zyskał niestety windę w jednym z alkierzy, ale generalnie renowacja jest udana i obiekt prezentuje się imponująco. Turyści mogą zwiedzać obie kondygnacje i piwnice. Zachowało się wiele detali renesansowych, a w alkierzach można zobaczyć pozostałości malowideł ściennych.
Wstęp do środka przez kilka lat był bezpłatny, ale chyba już się to zmieniło. W weekendy należy sprawdzić dostępność, bo obiekt może być zamknięty wcześniej z powodu różnych imprez i konferencji.
Przy dworze obronnym w Szymbarku mieści się niewielki skansen z dawnym budownictwem ludowym, który także warto zwiedzić, ponieważ posiada specyficzny urok. Powstał on na terenie dawnych ogrodów dworskich i można jeszcze zobaczyć stare drzewa, w tym jabłonie pięknie obrodzone jabłkami, ale owocujące co drugi rok!