TARNOWSKIE GÓRY
¤ Całkowicie przebudowany zamek szlachecki ¤

ało kto wie, że w Tarnowskich Górach poza zamkiem w dzielnicy Tarnowice Stare jest jeszcze inny - w samym centrum miasta - przy ul. Zamkowej 12. Co prawda mógłby on kandydować do miana najbardziej "niezamkowego" zamku w Polsce, ale jest faktem, że jego dzieje sięgają XVI wieku. Obecnie to zwykły piętrowy dom mieszkalny. Zastanawiać może tylko sporych rozmiarów szkarpa na jednym narożu. Wystarczy jednak zajrzeć do okienek piwnicznych aby zobaczyć bardzo stare kamienne mury, a klatka schodowa i wnęki drzwiowe ukazują grubość ścian. Jest jeszcze mur ogrodzeniowy, od strony wewnętrznej nieotynkowany i wyglądający na stary. Tak więc będąc w Tarnowskich Górach warto poprosić któregoś mieszkańca budynku o wpuszczenie do piwnicy. Niestety nawet one częściowo straciły niedawno swój zabytkowy charakter. Z powodu rozpadania się ścian, kamienne mury zamkowe zostały przykryte zaprawą murarską. Oryginalne ściany pozostały już tylko w wewnętrznych piwnicach mieszkańców. Do budynku zamkowego przylega nie związana z nim dobudówka. Jest ona również obiektem mieszkalnym.


O historii tej tajemniczej budowli wiemy bardzo mało. Podawana w monografiach i przewodnikach data powstania zamku - rok 1575 - jest powtarzana za zapisem tarnogórskiego kronikarza Jana Nowaka w jego Kronice z 1927 r. Wierząc, że zamek powstał w 2. poł. XVI wieku możemy przypuszczać, że wybudowano go z inicjatywy margrabiego Jerzego Fryderyka Hohenzollerna, a kolejnymi panami zamku byli następni panowie miasta. Jeszcze z Hohenzollernów byli to: Joachim Fryderyk i Jan Jerzy, a dalej już przedstawiciele rodu Henckel von Donnersmarck: Łazarz I Starszy, Łazarz II Młodszy, Jerzy VII Fryderyk, Karol Maksymilian, Leon Maksymilian, Karol Erdmann, Erdmann Gustaw oraz Gustaw Adolf. W 1670 r. w zamku gościła arcyksiężniczka austriacka Eleonora Habsburżanka wraz ze swą matką cesarzową Eleonorą Gonzagą. Księżniczkę powitał wysłannik polskiego króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Hieronim Augustyn Lubomirski. Wkrótce potem została ona królową Polski i wielką księżną Litwy. Opisując właśnie to wydarzenie kronikarz Jan Nowak wymienił datę budowy zamku („Wysocy goście zamieszkiwali u ówczesnego mistrza górniczego Krzysztofa Krakera w domu cesarskiego urzędu, który swego czasu przeszedł na własność hr. Henckla, a dziś stanowi tzw. stary zamek przy ul. Zamkowej 12. Kamienicę tę zbudowano w r. 1575” Jan Nowak, Kronika miasta i powiatu Tarnowskie Góry, Tarnowskie Góry 1927). W sierpniu 1683 r. w mieście przebywał król Polski Jan III Sobieski, ale nie nocował w zamku, tylko podobnie jak August II (1697 r.) i August III (1734 r.) prawdopodobnie zatrzymał się w kamienicy będącej siedzibą starosty ziemi bytomskiej (obecnie kamienica przy Rynku 1). Od 1800 w budynku mieszkał August Carl Friedrich von Boscamp-Lasopolski, drugi syn polskiego dyplomaty i awanturnika Karola Fryderyka von Boscamp-Lasopolskiego. August Boscamp-Lasopolski założył w Tarnowskich Górach lożę wolnomularską, której spotkania odbywały się początkowo w pomieszczeniach na zamku. O budynku napisał parę słów Julian Ursyn Niemcewicz wspominając Podróż do Wielkopolski i Śląska w roku 1821: „Jest tam stary, nie wielki zamek, w którym mieszka p. Bergbaum. Pytałem, czy gmach ten nie był kiedyś siedliskiem Tarnowskich; odpowiedziano mi, iż zamek ten założonym był przez Jerzego, margrabię brandenburskiego, że hrabia Henckel jest dziś właścicielem miejsca tego, że się jednak znajduje na Śląsku szlachta, imię Tarnowskich nosząca”. Z kolei jeszcze w 1783 Friedrich Albert Zimmermann wymienia „Stary zamek panów ziemskich, w którym władze państwa stanowego odbywają swoje posiedzenia” (F. A. Zimmermann, Materiały do opisu Śląska, tom II, Brzeg 1783) w opisie Tarnowskich Gór, w spisie miejskich budynków, przed kościołami i ratuszem.
To, jak budynek wyglądał przed przebudową, której dokonano w wieku XIX, pozostaje zagadką. Na akwareli F. B. Wernera z 1766 r. z widokiem miasta zamek składa się dwóch budynków (lub jednego z dwoma szczytami) oraz wieży. Innych oryginalnych widoków miasta nie znamy. Plany miasta z lat 1797 i 1810 pokazują, że budowla miała wtedy kształt litery L. I choć na weducie Wernera wieża stoi od wschodu to nie pokrywa się to z planami, ani z piwnicami pod nowszym budynkiem, dobudowanym od strony wschodniej. Wieża być może wyrastała z klatki schodowej, gdzie schody wiją się wokół masywnego, kwadratowego filaru. Jak już wspomniano, zamek został przebudowany w XIX wieku. Wtedy utracił wieżę. Budynek w zarysie o kształcie litery L rozbudowano od południowego zachodu zmieniając go na bryłę o rzucie prostokąta. Od wschodu zaś dobudowano wymieniony wyżej nowy budynek. W starszej części zachowały się kolebkowo sklepione piwnice oraz sklepienia krzyżowe w pomieszczeniach parteru.



.