Tarnowskie Góry

Całkowicie przebudowany zamek szlachecki

Paul Knotel, próba rekonstrukcji widoku Tarnowskich Gór od strony południowej w 1700 r. Fragment pocztówki z pocz. XX w. Zamek po prawej, oznaczony literą A.



Friedrich Bernhard Werner, Miasto Tarnowskie Góry, widok od północy, 1766 r. Zamek po lewej stronie.

O historii tej tajemniczej budowli wiemy bardzo mało. Podawana w monografiach i przewodnikach data powstania zamku - rok 1575 - jest powtarzana za zapisem tarnogórskiego kronikarza Jana Nowaka w jego Kronice z 1927 r. Wierząc, że zamek powstał w 2. poł. XVI wieku możemy przypuszczać, że wybudowano go z inicjatywy margrabiego Jerzego Fryderyka Hohenzollerna, a kolejnymi panami zamku byli następni panowie miasta. Jeszcze z Hohenzollernów byli to: Joachim Fryderyk i Jan Jerzy, a dalej przedstawiciele rodu Henckel von Donnersmarck: Łazarz I Starszy, Łazarz II Młodszy, Jerzy VII Fryderyk, Karol Maksymilian, Leon Maksymilian, Karol Erdmann, Erdmann Gustaw oraz Gustaw Adolf.
W 1670 r. w zamku Tarnowskie Góry gościła arcyksiężniczka austriacka Eleonora Habsburżanka wraz ze swą matką cesarzową Eleonorą Gonzagą. Księżniczkę powitał wysłannik polskiego króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Hieronim Augustyn Lubomirski. Wkrótce potem została ona królową Polski i wielką księżną Litwy. Opisując właśnie to wydarzenie kronikarz Jan Nowak wymienił datę budowy zamku ("Wysocy goście zamieszkiwali u ówczesnego mistrza górniczego Krzysztofa Krakera w domu cesarskiego urzędu, który swego czasu przeszedł na własność hr. Henckla, a dziś stanowi tzw. stary zamek przy ul. Zamkowej 12. Kamienicę tę zbudowano w r. 1575" Jan Nowak, Kronika miasta i powiatu Tarnowskie Góry, Tarnowskie Góry 1927).
W sierpniu 1683 r. w mieście przebywał król Polski Jan III Sobieski, ale nie nocował w zamku, tylko podobnie jak August II (1697 r.) i August III (1734 r.) prawdopodobnie zatrzymał się w kamienicy będącej siedzibą starosty ziemi bytomskiej (obecnie kamienica przy Rynku 1).
Od 1800 w budynku mieszkał August Carl Friedrich von Boscamp-Lasopolski, drugi syn polskiego dyplomaty i awanturnika Karola Fryderyka von Boscamp-Lasopolskiego. August Boscamp-Lasopolski założył w Tarnowskich Górach lożę wolnomularską, której spotkania odbywały się początkowo w pomieszczeniach na zamku. O budynku napisał parę słów Julian Ursyn Niemcewicz wspominając Podróż do Wielkopolski i Śląska w roku 1821: "Jest tam stary, niewielki zamek, w którym mieszka p. Bergbaum. Pytałem, czy gmach ten nie był kiedyś siedliskiem Tarnowskich; odpowiedziano mi, iż zamek ten założonym był przez Jerzego, margrabię brandenburskiego, że hrabia Henckel jest dziś właścicielem miejsca tego, że się jednak znajduje na Śląsku szlachta, imię Tarnowskich nosząca". Z kolei jeszcze w 1783 Friedrich Albert Zimmermann wymienia "Stary zamek panów ziemskich, w którym władze państwa stanowego odbywają swoje posiedzenia" (F. A. Zimmermann, Materiały do opisu Śląska, tom II, Brzeg 1783) w opisie Tarnowskich Gór, w spisie miejskich budynków, przed kościołami i ratuszem.
To, jak budynek wyglądał przed przebudową, której dokonano w wieku XIX, pozostaje zagadką. Na akwareli F. B. Wernera z 1766 r. z widokiem miasta zamek składa się dwóch budynków (lub jednego z dwoma szczytami) oraz wieży. Innych oryginalnych widoków miasta nie znamy. Plany Tarnowskich Gór z lat 1797 i 1810 pokazują, że budowla miała wtedy kształt litery L. I choć na obrazie Wernera wieża stoi od wschodu to nie pokrywa się to z planami, ani z piwnicami pod nowszym budynkiem, dobudowanym od strony wschodniej. Wieża być może wyrastała z klatki schodowej, gdzie schody wiją się wokół masywnego, kwadratowego filaru. Jak już wspomniano, warownia została przebudowana w XIX wieku. Wtedy utraciła wieżę. Budynek w zarysie o kształcie litery L rozbudowano od południowego zachodu zmieniając go na bryłę o rzucie prostokąta. Od wschodu zaś dobudowano wymieniony wyżej nowy budynek. W starszej części zachowały się kolebkowo sklepione piwnice oraz sklepienia krzyżowe w pomieszczeniach parteru.

.

Informacje praktyczne