Tudorów

Średniowieczna wieża rycerska

Resztki zamku w Tudorowie stoją na skalnym cyplu wzgórza z trzech stron otoczonego rzeczką Opatówką, a od wschodu suchą fosą. Zachowała się wysoka na 20 m wieża oraz nikłe pozostałości mostu zwodzonego. Od wschodu i południa widać ślady wału. Całość założenia dopełniał zespół mieszkalno-folwarczny po stronie wschodniej. Wieża zbudowana z kamieni wapiennych z niewielką domieszka cegieł ma wymiary 9,35m x 10,50m. Miała ona charakter mieszkalny i obronny, mury są bardzo grube. Z zewnątrz widać 3 kondygnacje, z których ostatnia jest w połowie zniszczona. Jest to jednak mylące, ponieważ w XVI w. zmieniono układ wieży i zyskała ona jeden lub dwa poziomy. Zachowane otwory to strzelnice i fragment ostrołukowego okna w części zachodniej. Niestety do wieży nie można wejść, a dłuższy pobyt w tym miejscu uniemożliwiał nam straszny fetor, unoszący się być może od bardzo ładnie wijącej się w dole rzeczki.
Do dzisiaj nikt nie przeprowadził na zamku Tudorów gruntownych prac archeologicznych, nie ma też żadnych starych rycin, malowideł ani rekonstrukcji całego założenia.

Zamek w Tudorowie zbudowano prawdopodobnie w poł. XIV w. z inicjatywy rycerza Pełki herbu Janina, choć legendy znacznie ciekawiej przedstawiają jego początki. Centrum założenia stanowiła kamienna wolno stojąca wieża otoczona wałami i fosą z mostem zwodzonym. Drewniane zabudowania gospodarcze znajdowały się po stronie wschodniej za mostem.
1371 r. - zachowany dokument wspomina zamek Tudorów przy okazji sporu o zatrzymanie wody przy młynie przez synów Pełki - dziedzica Tudorowa, która nie dochodziła już do młyna w Karwowie
XV w. - znani są następni właściciele Tudorowa z tego samego rodu - Iwan, Pełka, Piotr, znów Pełka i w końcu kanonik wiślicki Jan de Tudorow
1517 r. - dobra Jana zostały podzielone na dwie części. Tę z zamkiem przejął kasztelan sandomierski, późniejszy kanclerz Krzysztof Szydłowiecki
1536 r. - Tudorów jako wiano Zofii Szydłowieckiej wszedł w posiadanie rodu Tarnowskich
ok. poł. XVI - nastąpiła przebudowa wieży, która zatraciła już walory obronne. Od tej pory była ona tylko siedzibą zarządcy części dóbr klucza opatowskich. Zniwelowano otaczające wały, zwiększono ilość poziomów o jeden lub dwa, zamurowano stare otwory strzelnicze oraz okna i wykuto nowe. Całość otynkowano
I poł. XVII w. - zagrożenia kraju z różnych stron spowodowały podjęcie prób przystosowania wieży do broni artyleryjskiej. Świadczy o tym przekucie na dolnym poziomie otworów oraz szaniec od zachodu
II poł. XVI w. - Tudorów stał się własnością Ostrogskich, a później Lubomirskich
II poł. XVII w. - zniszczenia po "potopie" szwedzkim spowodowały, że wieża została opuszczona. W tym czasie nie nadawała się już na siedzibę szlachecką.
XVIII w. - Tudorów przechodził w ręce Potockich, Sanguszków i ponownie Lubomirskich oraz Potockich
1850 r. - ostatnim właścicielem, aż do II wojny św., została rodzina Karskich
Obecnie teren zamku w Tudorowie jest własnością rzeźbiarza Gustawa Hadyny, który ma w planach odremontować i zaadaptować wieżę na cele mieszkalne

Nie bez powodu nazwa zamku kojarzy się z brytyjskim rodem królewskim. Legenda mówi, iż po którejś z wojen krzyżackich w XIV wieku do polskiej niewoli dostało się sporo zaciężnego wojska zakonnego. Wśród nich przybysz z dalekiej Anglii, młody poszukujący sławy i pieniędzy rycerz Jan Tudor. Jego krewni dwa stulecia później wstąpią na tron. Jako jeniec Tudor dostał się kasztelanowi zamku w pobliskim Międzygórzu. Nie traktowano go tu jednak tylko jako więźnia. Uczył fechtunku kasztelańskich synów i miał dużą swobodę. Z początku łudził się, że wieści szybko dotrą do jego rodziny, która wpłaci okup. Mijały jednak miesiące i lata, a żadne wiadomości z Anglii nie docierały. Postanowił więc urządzić się jakoś na pięknej ziemi sandomierskiej, tym bardziej że coraz bardziej podobała mu się córka kasztelana. Gdy i ona odwzajemniła jego uczucie odbyło się wielkie wesele. Ojciec panny młodej przekazał parze część swoich terytoriów. Anglik lubował się w zamkach stojących na samotnych skałach, zaczął więc przeszukiwać darowaną ziemię w poszukiwaniu odpowiedniego miejsca na budowę. Wyboru nie miał dużego, bowiem było tylko jedno takie miejsce. Zamek wzniesiono więc na niewysokiej samotnej skale, otoczonej przez bardzo żyzne gleby. Taki był początek zamku Tudorów wg legendy. Nie należy się dziwić, iż był to skromny obiekt, bo Tudor nie posiadał żadnych funduszy. Młoda para żyła ponoć długo i szczęśliwie, a ich potomstwo posiadało warownię do początku XVI wieku. Czy rzeczywiście pierwszy poświadczony właściciel zamku w XIV wieku - rycerz Pełka miał korzenie angielskie? Tego nie wiadomo...

Bibliografia