Możesz ocenić: Uniejów (woj. łódzkie) - Średniowieczny zamek arcybiskupi
Opis i stan obecny
Jarosław Bogoria Skotnicki
Budowniczy zamku uniejowskiego Jarosław Bogoria Skotnicki był wybitną postacią swojej epoki.
Kronikarz Janko z Czarnkowa opisał go tymi słowy: "Był to mąż bardzo szczęśliwy, we wszystkim działający z pożytkiem, wielki w radzie i bardzo hojny".
Sakrę biskupią otrzymał z rąk samego papieża, co nie zdarzało się często. Był doradcą króla Kazimierza Wielkiego i podobnie jak ten monarcha przeszedł do historii jako fundator licznych murowanych budowli. Oprócz Uniejowa wzniósł zamki w Łowiczu,
Opatówku i Kamieniu, murowane dwory w Łęczycy, Krakowie, Wieluniu, Kaliszu
i Gnieźnie oraz katedrę w Gnieźnie i kościoły w Kaliszu, Uniejowie,
Kurzelowie, Opatówku.
Dbał o rozwój gospodarczy podległych mu dóbr kościelnych - lokował aż 100 wsi.
Wykształcenie otrzymał na renomowanym uniwersytecie w Bolonii, co wykorzystał później współtworząc na jego wzór Akademię Krakowską w 1364 r. W 1370 r. koronował króla Ludwika Węgierskiego. Wycofał się z urzędu z powodu utraty wzroku. W 2004 r. imię Jarosława Bogorii Skotnickiego otrzymało Gimnazjum w Uniejowie.
W bardzo ładnej okolicy, przy lewym brzegu Warty na niewielkim sztucznym wzniesieniu, stoi okazały zamek uniejowski, najlepiej
zachowana średniowieczna rezydencja arcybiskupów gnieźnieńskich. Jest on wyjątkowy, ponieważ przez całą swoją historię był zamieszkiwany i użytkowany.
Obwód murów zamku ma wymiary 23x29 m. W jego wnętrzu postawiono dom mieszkalny o 3 kondygnacjach i rozmiarze 23x10 m. Po środku dołączono do niego nieistniejącą już kaplicę, dziś jej kształt zarysowano murkiem.
Na przeciw stoi wysoka na 25 m i szeroka na 9 m cylindryczna baszta - donżon. Była ona wzmocniona przyporami, a wejście znajdowało się na wysokości 13 m po kładce z murów obwodowych.
Dom zamkowy jest flankowany przez dwie czworoboczne wieże mieszkalne o 3 kondygnacjach (dobudowane w XV w.), które łączyła druga linia muru obronnego.
Od zachodu mury te zostały rozebrane w XIX wieku i zastąpione klasycystycznym tarasem ze schodami, które znakomicie komponuje się z główną aleją parkową. Od południa znajdowała się tylko wieża bramna, ale wraz z kolejnymi rozbudowami wtopiła się w 3-kondygnacyjną zabudowę zamkową.
Mimo że elementy obronne na przestrzeni dziejów zostały znacznie zredukowane, to wciąż możemy jeszcze zobaczyć 2 linie murów. Bezpieczeństwo zapewniały wysokie na 13 m mury, fosa i rozlewiska Warty.
Do zwiedzania jest niewiele, tylko jedna komnata z zabytkowym wyposażeniem i polichromią na ścianie będącą pozostałością po mieszczącej się tu nowej kaplicy z XVI wieku oraz baszta (widok jest bardzo rozległy). Reszta obiektu przeznaczona jest na hotel, kawiarnię, a nawet nocny klub.
Budowla posiada wewnętrzny dziedziniec w którym na jednej ze ścian można zobaczyć oryginalny herb Jelita i tablice pamiątkową Stanisława z Gomolina, autora przebudowy z I połowy XVI w. Dwa inne herby arcybiskupów (Wąż i Pomian), którzy przebudowali zamek w XVII stuleciu znajdują się nad portalem wejściowym.
Zamek w Uniejowie otacza duży park z 60 gatunkami drzew i krzewów, jest on jednak bardzo zaniedbany. Podczas moich odwiedzin trwały w nim jakieś prace archeologiczne.
Murowany zamek uniejowski był poprzedzony warownią drewnianą, zniszczoną w 1331 r. podczas wyprawy łupieżczej Krzyżaków.
Wspominają o niej świadkowie procesu polsko-krzyżackiego w 1339 r. Próbowano doszukać się jej śladów na terenie obecnego zamku, ale bezskutecznie.
Chyba więc stała w innym miejscu.
Aktualizacja: Ostatnio zamek i park poddane zostały rewitalizacji. Obecnie oferowane są w nim noclegi w 24 pokojach oraz 2 sale konferencyjne. Turyści mogą pospacerować po urokliwym parku, obejrzeć zamek z zewnątrz i wejść na basztę z tarasem widokowym. Grupy zorganizowane mają możliwość zwiedzania zabytku z przewodnikiem, a w wakacje również i turyści indywidualni.
Widok zamku w Uniejowie - obraz S. K. Smolikowskiego z 1836 r.
Zamek w Uniejowie na akwareli E. W. Kainko z 1843 r.
Plany i rekonstrukcje
Plan zamku Uniejów z XIV w. wg B. Guerquina. A - dom mieszkalny, B - kaplica, C - baszta - stołp, D - brama, E - wieże mieszkalne z XV wieku, F - budynek dobudowany w XVI wieku przez Stanisława z Gomolina, G - budynek południowy z XVII w., H - klasycystyczny taras Tolla z XIX w., I - międzymurze
Źródło: Zamki w Polsce, Bohdan Guerquin, Arkady 1984
Rekonstrukcja zamku w Uniejowie wg J. Salma w 2. połowie XIV w. i po rozbudowie w 2. połowie XV w.
Źródło: Uniejów. Dzieje miasta, J. Szymczak
Historia, wydarzenia
Zamek w Uniejowie wzniesiono z inicjatywy bliskiego współpracownika Kazimierza Wielkiego - arcybiskupa Jarosława Bogorii Skotnickiego w II połowie XIV wieku. Murowana gotycka warownia na planie czworoboku o wymiarach 23 x 29 m, otoczona była ponad 10-metrowym murem, fosą i palisadą, posiadała dwukondygnacyjny budynek mieszkalny od zachodu z dołączonym od strony dziedzińca kaplicą i wysoką zachowaną do dziś basztą - stołpem od wschodu. Brama prowadziła od strony południowej.
Widok na zamek w Uniejowie od płd.-zach. w połowie XIX wieku, z tzw. Albumów Stronczyńskiego
Widok na zamek w Uniejowie od wsch. w połowie XIX wieku, z tzw. Albumów Stronczyńskiego
1339 r. - pierwsza wzmianka o pierwotnym, zniszczonym zamku w Uniejowie
Skarbiec zamkowy
Ze względu na swoje położenie i obronność (być może fikcyjną, patrz ciekawostka niżej) zamek w Uniejowie w czasie wojen był schronieniem dla skarbca i archiwum gnieźnieńskiego.
Również niektórzy arcybiskupi gromadzili tu wielkie bogactwa, jak np. Mikołaj Kurowski. Kronikarz Jan Długosz wspomina, że król Władysław Jagiełło próbował ocalić jego majątek, rozkradany po śmierci przez krewnych. W tym celu wysłał oddział zbrojnych pod wodzą kasztelana wojnickiego i wojewody sandomierskiego Mikołaja z Michałowa i Kurozwęk zwanego "Białuchą" aby otoczyli zamek w Uniejowie i zapobiegli wywózce cennych dóbr.
Podczas Wojny Trzynastoletniej 1454 - 1465 przerzucono tu m.in. skrzynie z głową św. Wojciecha, relikwie św. Gedeona i towarzyszek św. Urszuli oraz pastorały, srebrne lichtarze, złotą monstrancję i kielich arcybiskupa Skotnickiego. Legenda mówi, że w tym okresie wykopano tunel pod Wartą łączący zamek i kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP. Do dzisiaj są tam ponoć ukryte skarby arcybiskupa.
W 1478 r. kapituła gnieźnieńska poleciła kanonikowi Marcinowi z Niechanowa wywiezienie do Uniejowa relikwii i innych cennych przedmiotów Kościoła gnieźnieńskiego.
ok. 1360 r. - budowa nowego zamku. Odtąd był on ośrodkiem władzy arcybiskupiej aż do końca XVIII w. Zastąpił w tej funkcji zniszczony gród w pobliskim Spicymierzu.
1381 r. - zamek na 2 tygodnie zajął Bernard z Garbowa i ograbił skarbiec arcybiskupi
przełom XIV i XV w. - stare fortyfikacje z palisadą i fosą zamieniono na drugą niższą linię murów
1422 r. - w więzieniu zamkowym z rozkazu papieża osadzono husytów
ok. poł. XV w. - rozpoczęto pierwszą rozbudowę warowni. Powierzchnia budowli wzrosła prawie dwukrotnie. Od zachodu, po bokach domu mieszkalnego, postawiono 2 czworoboczne wieże mieszkalne,
miejscu dawnego przejazdu bramnego wzniesiono wieżę bramną.
Obiekty te połączono nową liną murów obronnych.
1492 r. - Wawrzyniec Kośmider Gruszczyński zajął zamek w Uniejowie. Była to konsekwencja prywatnej wojny z arcybiskupem Zbigniewem Oleśnickim
pocz. XVI w. - ówczesny opis mówi, iż zamek jest w dobrym stanie, mury zwieńczone były kunsztownymi blankami. Obiekt posiadał 3 działa, 19 hakownic, 10 rusznic i beczkę prochu
1525 r. - wielki pożar zniszczył zamek
1534 r. - odbudowę zamku przeprowadził starosta Stanisław z Gomolina herbu Jelita. Zbudował on nowy budynek w kształcie litery L, łączący podwyższoną basztę i wieżę bramną. Mieścił on nową kaplicę z częściowo zachowana do dziś polichromią. Zamek zyskał cechy renesansowe koniec XVI w. - w zamku uniejowskim na naradzie przebywał król Stefan Batory
lata 1638-45 - okres kolejnej przebudowy jaką przeprowadzili arcybiskupi Jan Wężyk herbu Wąż i Maciej Łubieński herbu Pomian. Przekształcili oni warownię w okazałą rezydencję renesansowo-barokową, kosztem obronności. Od południa wzniesiono nowy budynek, łączący wieżę czworoboczną i wieżę bramną, która została wtopiona w powstałe w ten sposób skrzydło południowe
1655 r. - podczas "potopu szwedzkiego" budowla została spustoszona
1704 r. - kolejne zniszczenia przyniósł najazd wojsk saskich 1736 r. - następny pożar zniszczył zamek. Mimo że powoli tracił status głównej siedziby arcybiskupiej, to wciąż był użytkowany
1745 r. - arcybiskup Krzysztof Szembek dokonał częściowej restauracji rezydencji
Zamek Uniejów od północy wg ryciny z I połowy XIX w. ze "Wspomnień Wielkopolski" Raczyńskiego
Pracowity więzień
W 1485 roku miało miejsce w Uniejowie głośne wydarzenie. W zamku uwięziono znanego architekta i rzeźbiarza Hansa Brandta, który wykonywał zlecenie od arcybiskupa Jakuba z Sienna na nagrobek św. Wojciecha w Katedrze Gnieźnieńskiej. Brandt mimo że zainkasował zapłatę to nie wykonał swojej pracy w terminie. Został więc pojmany i zmuszony do pracy w uwięzieniu, pod czujnym okiem arcybiskupa. W Uniejowie przebywał aż do ukończenia nagrobka, czyli cały rok. Na złe mu to nie wyszło, bo jego dzieło uznane za wybitne można do dziś podziwiać w Gnieźnie.
1796 r. - zamek został upaństwowiony przez zaborcę pruskiego
1836 r. - po upadku powstania listopadowego, zamek i tytuł hrabiowski otrzymał pochodzący z Estonii carski generał Karol
Wilhelm Toll m.in. za rozbicie wojsk polskich pod Ostrołęką i udany szturm Warszawy we wrześniu 1831. Z powodu kłopotów ze zdrowiem prawdopodobnie nawet nie widział on swojego majątku. Przyjeżdżała tu jednak jego żona hr. Karolina Olga von Strandmann
1848 r. - syn Karola Wilhelma - Aleksander Toll rozpoczął remont swej siedziby. Rozebrał zachodni mur obwodowy i postawił klasycystyczny taras ze schodami, wybudował też kaplicę nazywaną przez miejscową ludność cerkwią.
Staraniem jego żony lub matki powstał park krajobrazowy.
po 1918 r. - budowlę przejęli Polacy. Działało tu gimnazjum, a później pensjonat
po 1939 r. - podczas wojny zamek został poważnie zniszczony, wykorzystywano go jako magazyn zboża i nawozów
lata 1957-67 - podjęto prace restauratorskie wg projektu Zdzisława i Heleny Ziętkiewiczów
1995 r. - zabytek został przekazany w zarządzanie Radzie Naczelnej Zrzeszenia Studentów Polskich.
2008 r. - przy zamku powstał wielki kompleks termalny 2011 r. - zamek uniejowski został zamknięty na czas rewitalizacji, zakończonej w 2015 r.
Zamek Uniejów od zachodu na obrazie A. Sulczyńskiego z 1914 r.
Zajęcie Uniejowa przez buntowników
Końcem XIV wieku miały miejsce zadziwiające wydarzenia, w których istotną rolę odegrał zamek w Uniejowie.
Kroniki opisują jak prepozyt kurzelowski i zarządca uniejowskiego zamku Pełko udał się w gościnę do starosty łęczyckiego Pietrasza do Dąbia. Zaproszonym był też Mikołaj, kasztelan łęczycki. Doszło do kłótni między gośćmi i Mikołaj zadał Pełce śmiertelną ranę.
Brat jego, Bernard (z Garbowa na Sandomierszczyźnie, ale niektórzy uważają iż chodzi o Grabów pod Łęczycą) gdy tylko dotarła do niego wieść o śmierci Pełki, ruszył w gniewie ze swoimi ludźmi na zamek w Uniejowie i zdobył go. Zajmował przez prawie 2 tygodnie, rozkradając przy tym skarbiec arcybiskupi z 600 grzywien i zabierając całą trzodę (dla porównania koń bojowy kosztował wtedy od 2 do 6 grzywien). Skradzione przez Bernarda suma była więc znaczna, a czyn niezwykle zuchwały, mimo to starosta wielkopolski Domrat, kasztelan gnieźnieński Dziersław i inni ważni urzędnicy zagwarantowali mu na piśmie nietykalność i możliwość zatrzymania łupów, jeśli opuści zamek. Bernard to uczynił i... zniknął z kart historii.
Historia ta pokazuje nieprawdopodobną wręcz anarchię i niemoc władzy królewskiej (już w XIV wieku) wobec kilkudziesięciu buntowników zajmujących rezydencję drugiej najważniejszej osoby w Państwie! Rycerstwo wielkopolskie nie jest w stanie zebrać odpowiednią liczbę wojska, aby odbić zamek i przykładnie ukarać buntownika, któremu w dodatku wszystko uszło płazem. Pokazuje to też fikcyjną warowność zamków, które miały bronić kraju i majątku dostojników przed wrogimi armiami, a zdobywała je garstka rozbójników.
Legendy i podania
Legenda mówi, ze na zamku uniejowskim złożono skarb biskupi. Wieść ta dotarła również dp przestępców z całej okolicy. Nie wiedzieli jednak gdzie dokładnie szukać. Napadli więc na młodego mieszkańca miasta służącego na zamku. Gdy dowiedziała się o tym jego narzeczona o imieniu Uniejka poszła do zbójów i stwierdziła że zaprowadzi ich do skarbów, które są ukryte za bagnami, byle uwolnili jej ukochanego.
Uniejka obmyśliła sprytny plan - dobrze znała bagna i liczyła że wyprowadzi zbójów na mokradła, gdzie się potopią, a sama ucieknie. Niestety jeden ze zbójów złapał ją za rękę i bagna pochłonęły Uniejkę razem z nim.
Od tego czasu Uniejowianie widują w okolicy Warty błąkającą się zjawę pięknej dziewczyny w białej sukni, która tęsknie spogląda w kierunku zamku. Jest to uniejowska Biała Dama. Na zamku znajduje się komnata przeznaczona na kameralne spotkania i koncerty nazwana Salą Białej Damy.
CZAS Z centrum miasteczka do zamku idzie się ok. 10 minut. Oglądnięcie zamku i parku zajmuje ok. 50 minut.
WSTĘP Wolny do parku i na dziedziniec. Wejście na basztę płatne. W wakacje organizowane jest zwiedzanie z przewodnikiem dla turystów indywidualnych - od wtorku do piątku w godz. 12.00-16:00, w soboty i w niedziele w godz. 12.00-18.00. Normalnie przewodnik oprowadza tylko grupy zorganizowane.
Zamek Uniejów na pocztówce sprzed 1926 roku
Położenie i dojazd
Północno-zachodnia część woj. łódzkiego. 50 km na północny zachód od Łodzi, 22 km na wschód od Turku. Zobacz na mapie. Z centrum miasteczka do zamku idzie się drogą przez most na Warcie. Już z daleka widać wieżę. Jadąc samochodem należy na rondzie przed centrum pojechać na zachód w stronę mostu i zaraz za rzeką skręcić w prawo. Przy zamku jest duży bezpłatny parking.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N51.97302778° E18.78880833°
format DM (stopnie, minuty): 51° 58.3816668'N 18° 47.3284998'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 51° 58' 22.90''N 18° 47' 19.71''E
Rysunek zamku Uniejów od płn.-zach.w Atlasie Geograficznym Królestwa Polskiego z 1907 r.
Bibliografia
Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
Jurasz Tomasz - Zamki i ich tajemnice
Kaczyńscy Izabela i Tomasz - Polska - najciekawsze zamki
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Rogiński Ryszard - Zamki i twierdze w Polsce - historia i legendy
Zdjęcie pod zamkiem w 1916 r. autorstwa N. Witczak-Witaczyńskiego
Galeria zdjęć
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis historyczno-krajoznawczy. Nie finansuje nas żadna firma ani instytucja. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz nasze dalsze funkcjonowanie i aktualizację informacji.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).
1339 r. - pierwsza wzmianka o pierwotnym, zniszczonym zamku w Uniejowie
Zamek - ul. Zamkowa 2, Uniejów
