Resztki zamku w Pruchniku w postaci znacznych rozmiarów baszty - bastei i zrujnowanego budynku mieszkalnego leżą na podmokłym terenie nieopodal rzeki Mleczki.
Przez bardzo długi czas zabytek był lokalizowany we wsi Węgierka, ale obecnie wszystko wróciło już do stanu pierwotnego i jest on częścią Pruchnika. Stara nazwa nadal jednak funkcjonuje powszechnie, dlatego w serwisie pozostawiano obie.
Przez miejscowych budowla zwana jest "Basztą".
Zamek zbudowany był na planie kwadratu o wymiarach ok. 44x44 metry. Hipoteza, iż w każdym narożu znajdowała się basteja została obalona przez stosunkowo późno przeprowadzone badania. Były tylko dwie basteje: zachowana do dziś północno-zachodnia i zniszczona południowo-zachodnia. Jest więc prawdopodobne, iż plan budowy nie został w całości zrealizowany.
Zamek Pruchnik na pewno posiadał dwa piętrowe skrzydła mieszkalne: zachodnie, południowe, a od wschodu stał mur obwodowy. Odnalezione w wykopach archeologicznych mury budynku południowego posiadają 1,8 m grubości. Od północy zamek również mógł zamykać mur, nie udało się bowiem potwierdzić istnienia skrzydła północnego. Widnieje ono jednak na mapie z XVIII wieku. Stulecie później widać już tylko stojący do dziś budynek, nie przylegający do baszty.
Na parterze znajdowały się pomieszczenia gospodarcze, kuchnia, piekarnia, spiżarnia. Na piętrze m.in. przedpokój z piecem włoskim, kredens, kaplica, pokoje mieszkalne: pokój zielony nazywany chińskim, pokój niebieski, gabinet, pokój bilardowy, sypialnia, garderoba.
Pod południowym skrzydłem funkcjonowały stajnie.
Wjazd prowadził od zachodu.
Całość otaczała fosa oraz system stawów, czyniące z budowli była bardzo trudną do zdobycia twierdzę. Z pewnością najazdy tatarskie wpłynęły na decyzję Pieniążków o budowie ponadprzeciętnie umocnionej siedziby.
Mokradła, które do dzisiaj otaczają zamek to nie dawna fosa, lecz właśnie stawy, które na przełomie XVIII i XIX wieku zostały częściowo połączone. Fosa oblewała zamek obwodem bliższym murom i została zasypana pod ogrody utworzone w tym samym okresie.
Fragment zachodniego skrzydła (wymiary 44 x 10 m) wciąż istnieje, choć jest mocno zrujnowany i chyba wykorzystywany przez mieszkańców pobliskiego domu. Jego bliskość uniemożliwia zresztą dokładne oglądnięcie ruin. Czterokondygnacyjna basteja ma średnicę 13 m, posiada otwory strzelnicze, zbudowana jest częściowo z kamienia a częściowo z cegieł. Można do niej wejść przez okno, w środku jest jednak zalana wodą. Od dawna jest w stanie postępującej ruiny i bez restauracji z pewnością za niedługo rozsypie się. Opasującą ją taśma za wiele nie pomoże. Druga basteja była nieco mniejsza - fundamenty w wykopach miały średnicę 10 metrów.
Od strony zachodniej znajdował się park, zabudowania dworskie i gospodarcze, z których zachowały się drewniano-murowana oficyna ze szkarpami, być może pełniąca funkcję dworku oraz murowany spichlerz.
Aktualizacja. Wydaje się, że jest ostatnia chwila na zobaczenie ruin w stanie oryginalnym, bo niebawem zostaną one odnowione i zaadaptowane na kompleks rehabilitacyjno-rekreacyjny o nazwie "Basteja". W 2 skrzydłach zamkowych będzie urządzony hotel oraz spa, w bastei taras widokowy, galeria i kawiarnia, a w oficynie sale konferencyjne i gastronomiczne. Na razie została już zabezpieczona i wyremontowana basteja.
Szkic zamku (elewacja zachodnia) prof. Czesława Thullie z lat 1914-1915 wg rysunku K.W. Kielisińskiego z 1837
Plany i rekonstrukcje
Plan zamku Pruchnik - Węgierka
Źródło: Zamki, pałace i klasztory ziemi Przemyskiej, Michał Proksa, Przemyśl
Fragment mapy z XVIII wieku z Pruchnikiem - Węgierką. Widać trójskrzydłowy zamek otoczony fosą i liczne stawy dookoła. Na zachodzie i północy ulokowane były: park, oficyna, spichlerz i folwark.
Fragment mapy z XIX wieku z Pruchnikiem - Węgierką. Tutaj skrzydło północne w formie wolnostojącego budynku zachowanego do XXI wieku. Fosa zasypana.
Historia, wydarzenia
Historia zamku została poznana w niewielkim stopniu, ponieważ od XVIII wieku zaczęto przypisywać ruiny do wsi Węgierka. Wprowadziło to w błąd badaczy, którzy szukając informacji o zamku w Węgierce nie odnajdywali informacji starszych niż XVIII stulecie, gdy zamek był już ruiną. W rzeczywistości budowla należała od początku do miasta Pruchnik, a Węgierka była tylko częścią dóbr przynależnych do Pruchnika. Dowiódł tego badacz dziejów miasta - dr Marian Wolski.
Pierwotna siedziba powstała w XV wieku za sprawą rodu Rozborskich herbu Korczak, którzy w 1436 roku przenieśli swą siedzibę z Rozborza do Pruchnika i przyjęli nazwisko Pruchniccy. Obecny zabytek powstał z inicjatywy rodu Pieniążków w II połowie XVI wieku
(Jana Pieniążka, starosty sądeckiego i sędziego ziemskiego krakowskiego lub jego syna - również Jana, podstolego przemyskiego). Kształtem miał przypominać czworoboczne zamki basztowo-bastejowe w Przemyślu, Krasiczynie i Rybotyczach, co jednak nie do końca się udało.
Nie jest jasne czy Pieniążkowie wznieśli zamek na miejscu pierwotnej siedziby Pruchnickich, to może zostać ustalone podczas dokładnych badań archeologicznych.
1460 r. - pierwsza wzmianka o dworze obronnym (fortalicji) w Pruchniku
1479 r. - zmarł biskup kamieniecki Mikołaj Pruchnicki. Jego majątek został podzielony między krewnych. Pruchnik miał od tej pory
po kilku właścicieli, a przez pewien okres i 2 siedziby. Drugi dwór nie miał cech obronnych
1484 r. - zachował się zapis z tego roku o pożyczce 200 florenów na prace budowę rezydencji zaciągniętej przez Piotra Rozborskiego / Pruchnickiego od Jana z Bystrzejowic, prawdopodobnie chodziło o rozbudowę dworu obronnego
1523 r. - Piotr Pruchnicki, stolnik przemyski, wykupił krewnych i ich spadkobierców i w ten sposób połączył Pruchnik w jedną całość
1524 r. - zamek pruchnicki oblegali Tatarzy, ale nie zdołali go zdobyć
ok 1535 r. - zmarł Piotr Pruchnicki, zamkiem władała wdowa - Dorota z Wapowskich Pruchnicka, a po niej syn Piotr
ok. 1536 r. - córka Piotra - Anna wyszła za starostę sądeckiego Jana Pieniążka herbu Odrowąż z Krużlowej, późniejszego właściciela miejscowości i być może fundatora zamku bastejowego.
1553 r. - zmarł Piotr Pruchnicki (syn Piotra i Doroty Pruchnickiech) oraz jego syn Jan. Zamek przeszedł na własność wspomnianego męża Anny Pruchnickiej - Jana Pieniążka
II pol. XVI w. - Pieniążkowie znacznie przebudowali budowlę i dodali dwie basteje.
1610 r. -
zamek pruchnicki wykupił spłacając długi Pieniążków ich krewny - Jan Świętosławski, referendarz koronny. Wzmianka o zamku mówi, iż w arsenale znajdowało się 30 hakownic
1621 r. -
"zamek pruchnicki" z "basztą z piwnicą" jest wymieniony przy podziale dóbr między synów Jana Świętosławskiego
XVII wiek -
dla ziemi pruchnickiej nastały bardzo niespokojne czasy. Dotknęły ją najazdy tatarskie, szwedzkie, kozackie i liczne pożary. Nie wiadomo jaką rolę w nich odegrał zamek pruchnicki,
ale raczej dbano o jego dobry stan, bo do XVIII wieku był zamieszkiwany
1626 r. -
Aleksander Świętosławski sprzedał część Pruchnika z zamkiem Marcjanowi Gorayskiemu
1640 r. -
właścicielką zamku była Anna z Konar Gorayska, która ufundowała w mieście kolegiatę księży misjonarzy
ok. 1730 r. - Pruchnik wraz z zamkiem kupił Józef Morski
II poł. XVIII w. - zamek w Pruchniku spłonął i nie został już odbudowany. Zdewastowany był zapewne już wcześniej, stąd niejako "odłączono" go od Pruchnika na rzecz Węgierki
przełom XVIII/XIX w. - zasypano fosę i połączono stawy, od południa utworzono na nich wyspę. Stawy był zasilane z pobliskiej rzeki Mleczki.
Mimo, że większość zamku była w ruinie to jego otoczenie wykorzystywano rekreacyjnie. Po stawach pływano łódkami, a na wyspie stała drewniana altanka wypoczynkowa (kabanka)
1819 r. - Pruchnik przeszedł w ręce Magdaleny Dzieduszyckiej. Niedługo później rozebrała ona basztę południowo-zachodnią.
koniec XIX w. - kolejnymi właścicielami zostali Szembekowie
1929 r. - od Szembeków Pruchnik kupili Mycielscy
1978 r. - rozpoczęto pierwsze niewielkie badania archeologiczne
2007 r. - ruiny zamku przejęła gmina Pruchnik. Teren włączono administracyjnie w granice miasta Pruchnik
2017 r. - gmina przygotowała projekt rewitalizacji i przekształcenia ruin w kompleks rehabilitacyjno-rekreacyjny "Basteja" ze spa, hotelem, centrum rehabilitacyjnym, kawiarnią, restauracją, galerią i tarasem widokowym
2018 r. - prace remontowe przy baszcie
Rysunek zamku Pruchnik - Węgierka z lat 1820-50
Informacje praktyczne
ADRES I KONTAKT Zamek Pieniążków - ul. Zamkowa 2, Pruchnik
CZAS Oglądnięcie ruin i części dworskiej zajmuje ok. 30 minut.
WSTĘP Wolny.
Zdjęcie z lotniczego skanowania laserowego zamku w Pruchniku - Węgierce. A - basteja, B - połączone stawy zamkowe, C - zasypana fosa, D - skrzydło zachodnie zamku, E - budynek północny, F - oficyna/dworek na wzgórzu, G - spichlerz, H - wyspa na stawach zamkowych
Położenie i dojazd
Centralno-wschodnia część woj. podkarpackiego. 20 km na południe od Jarosławia. Zobacz na mapie.
Resztki zamku znajdują się tuż przy szosie za skrzyżowaniem dróg na Pruchnik, Rokietnice i Jarosław. Patrząc od strony Przemyśla po prawej stronie szosy.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N49.90810232328° E22.54860815406°
format DM (stopnie, minuty): 49°54.4861393968'N 22°32.9164892436'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 49°54'29.17''N 22°32'54.99''E
Bibliografia
Frazik Józef - Zamki i budownictwo obronne ziemi rzeszowskiej
Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Marszałek Juliusz - Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach
Proksa Michał - Budownictwo obronno-rezydencjonalne ziemi przemyskiej i sanockiej
Proksa Michał - Zamki, pałace i klasztory ziemi Przemyskiej
Wolski Marian (pod red.) - Pruchnik. Studnia z dziejów miasta i okolic
Galeria zdjęć
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zdjęcia wykonane: wiosną 2007, po wycince roślinności
Zdjęcia wykonane: latem 2002 i 2003
Noclegi
Jarosław - Hotel "Turkus" Miejsk. Ośr. Sportu i Rekreacji, ul.gen. Sikorskiego 5, tel. (016) 621-56-58 Jarosław - Bursa międzyszkolna oraz schronisko młodzieżowe
ul.Reymonta 1, tel. (016) 621-25-63 Jarosław - Zajazd "U Rafała", Koniaczów 33a, tel. (016) 621.49 45 Jarosław - Dom Pielgrzyma - Ośr. Kultury i Formacji Chrześc., ul.Benedyktyńska, tel. (016) 621 52 24
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Ostatnie wpisy
Re: Wychowani w Węgierce Autor: Justyna Tobiasz(Maciałek) Data: 2020-09-03 08:24:32
Moja mama pochodzi z Węgierki w wieku 25 lat wyjechała na Śląsk z tatą.mam 36 lat ale każde możliwe wakacje spędzałam na Węgierce u cioci. I zresztą jako osoba dorosła mająca już swoje dzieci nie wyobrażam sobie nie odwiedzić tego miejsca. Tamm jest moje serce, przy tych pagorkach, przy tych lipach pachnących i tej srebrzystej rosie. To jest moje miejsce na ziemi mój azyl♥️
Re: Re: Wychowani w Węgierce Autor: Marek Stodolak Data: 2020-06-27 12:36:12
Przypadkowo natrafiłem na grupę "Wychowani w Węgierce". Co prawda wychowywałem się gdzie indziej ale wiele wakacji spędzałem w Węgierce u swych dziadków Anny i Michała Nakoniecznych. Przełom lat 1960/1970, podróż autobusem z Jarosławia do "krzyżówki", później pieszo do dziadków i ich obraz stojących na ogrodzie, wyglądających na drogę kiedy do nich dotrzemy. Dziadek z fajką, w kapeluszu a babcia w chustce zawiązanej pod brodą i zażywająca tabletki z krzyżykiem na ból głowy, stada gęsi drepczących nad Mleczkę i "most" nad rzeczką czyli belka przerzucona pomiędzy brzegami . Ten i wiele innych obrazów z "węgierskich" wakacji widzę po dziś i ze wzuszeniem wspominam. Pozdrawiam wszystkich tych którzy mają podobne wspomnienia.
Re: Wychowani w Węgierce Autor: Mietek Data: 2018-10-07 21:18:00
Witam serdecznie , ubolewam że ta inicjatywa niestety upadła i od jakiegoś czasu brak nowych wpisów jak i kontynuacji tego przez tych którzy już tu zawitali. Pozdrawiam wszystkich urodzonych w Węgierce i tych którzy bywali tam tylko w wakacje. Mietek
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis historyczno-krajoznawczy. Nie finansuje nas żadna firma ani instytucja. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz nasze dalsze funkcjonowanie i aktualizację informacji.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).