NOWY WIŚNICZ
¤ Bastionowy zamek magnacki ¤

1397 r. - pierwsza wzmianka o zamku w dokumentach
I poł. XVI w. - kolejny Kmita, także Piotr (V) marszałek wielki koronny i wojewoda krakowski, znacznie rozbudował zamek i uczynił z niego znaczącą magnacką rezydencję. Dobudował jedną kondygnację i dwie ryzalitowe wieże, pojawiły się też wtedy renesansowe detale architektoniczne. Wnętrza zostały wyposażone drogimi ozdobami, meblami i obrazami, na zewnątrz zaś utworzono włoskie ogrody
1553 r. - zmarł bezpotomnie Piotr Kmita, jego spadkobiercami została rodzina Barzich
1593 r. - z powodu zaciągniętych pożyczek rodzina Barzich była zmuszona sprzedać zamek Sebastianowi Lubomirskiemu herbu Drużyna, który był starostą dobczyckim, sądeckim, spiskim, lipnickim, kasztelanem małogoskim, wojnickim, burgrabią krakowskim, twórcą potęgi swojego rodu. Dla wygody przejął on bardzo podobny do swojego herb Szreniawa Kmitów - nazywając go "Szreniawa bez krzyża". Zamek otoczył wielkim ogrodem, sam rezydował jednak w Dobczycach

Uzbrojenie zamku Załoga zamku wiśnickiego w XVII w. była ogromna. Stacjonowało tu 200 konnych dragonów, 400 węgierskich piechurów, rozstawionych było 80 armat. Zgromadzone zapasy żywności wystarczały aż na 3 lata. To wszystko oraz potężne fortyfikacje pozwały odeprzeć praktycznie każdy atak. Jednak podczas najazdu szwedzkiego zamek został poddany bez jednego wystrzału. Nie do końca są jasne okoliczności tego wydarzenia. Czerwoni historycy podkreślali, że Lubomirscy dbając tylko o własny interes, nie chcieli doprowadzić do zniszczenia swej rezydencji. Z drugiej strony wiadomo, że po śmierci Stanisława Lubomirskiego, jego synowie (w tym najstarszy - Aleksander, który odziedziczył zamek) nie traktowali już Wiśnicza jako własnej rezydencji rodowej i w chwili podejścia wojsk szwedzkich wszyscy przebywali gdzieś indziej. Być może załoga nie mając przywódcy był bez szans w starciu z potężną artylerią szwedzką. Oskarżając Lubomirskich o odmowę walki należy pamiętać, że to właśnie marszałek wielki koronny Jerzy Lubomirski wraz ze Stefanem Czarnieckim rozpoczął polską ofensywę, która w końcu doprowadziła do wyparcia Szwedów z Polski. A wracając do Wiśnicza, to mimo poddania się, barbarzyńcy ze Szwecji zniszczyli zamek i wywieźli 150 wozów z kosztownościami i dziełami sztuki.

1613 r. - kolejnym właścicielem zamku został Stanisław Lubomirski, starosta sadecki, spiski, dobczycki, rotmistrz królewski, wojewoda krakowski, późniejszy tryumfator spod Chocimia
od 1615 r. - Lubomirski rozpoczął długotrwałą przebudowę zamku pod kierunkiem architekta Andrea Spezzy, który kończył m.in. kościół w Krakowie na Bielanach. Wtedy to powstała barokowa brama wjazdowa, kaplica, logia na dziedzińcu, niski budynek kuchenny zwany Kmitówką, a istniejące wieże narożne zostały podwyższone. Urządzone w stylu barokowym wnętrza zdobiły dekoracje stiukowe Jana Falconiego oraz malowidła Stanisława Kosteckiego z Krakowa i Włocha Mateuszan Ingermana. Słynna była wiśnicka biblioteka i kolekcja obrazów takich mistrzów jak Rafael, Durer, Tycjan. Zamek Lubomirskich był wtedy uznawany za jeden z najwykwintniej wyposażonych zmaków w Europie. Całość otoczono nowoczesnymi fortyfikacjami bastionowymi na planie pięcioboku wg projektów Spezzy oraz K. Mieroszewskiego. Na każdym bastionie stała wieżyczka obserwacyjna, a w kurtynach między bastionami na niższych kondygnacjach znajdowały się kazamaty oraz pomieszczenia dla służby i wojska, na wyższej natomiast dla oficerów. Umieszczono w nich też stajnie
1616 r. - Lubomirski ufundował u stóp zamku miasto nazwane Nowym Wiśniczem, dawny Wiśnicz natomiast zwany był od tej pory Starym Wiśniczem. Zamek stał się gniazdem rodowym jednego z najpotężniejszych rodów magnackich w Polsce
1631 r. - kolejną fundacją Lubomirskiego był klasztor karmelitów bosych nieopodal zamku, który także ufortyfikowano bastionami wg planów Spezzy i Mieroszewskiego. Klasztor miał wspólnie z zamkiem tworzyć sprzężony układ obronny
1649 r. - właścicielem został Aleksander Michał Lubomirski
1655 r. - zamek został zajęty bez obrony przez Szwedów. Zniszczony nie odzyskał już nigdy swojej dawnej świetności. Wcześniej zatrzymał się w nim na krótko król Jan Kazimierz, uciekający z kraju na Śląsk
1656 r. - pułkownik Gabriel Wojniłłowicz na czele dwóch pułków jazdy liczących ok. 1500 żołnierzy usunął załogę szwedzką z zamku
ok. 1660 r. - rozpoczęto odbudowę zamku. Mimo złupienia zamku wciąż była tu jeszcze jedna z największych bibliotek w kraju

Dostojni goście W 1646 r. król Władysław IV wraz z małżonką Ludwiką Marią, posłami francuskimi, weneckimi i dworzanami wyruszył do Lwowa. Po drodze zamierzał jednak odwiedzić dwory i zamki magnackie. Przybył też i do Wiśnicza, gdzie przebywał przez 3 dni. Lubomirscy, mimo że zbyt przychylnie nastawieni do króla nie byli, zgotowali mu prawdziwie królewskie przyjęcie. W każdym dniu odbywał się wielki bankiet, na którym wypijano 12 beczek węgierskiego wina, oddawano salwy z dział i wystrzeliwano sztuczne ognie. Na pożegnanie dostojni goście otrzymali podarunki, w tym król - 6 przepięknych koni, królowa - złotą konew wysadzaną drogimi kamieniami a poseł francuski również 6 koni, ale już nie tak wspaniałych jak król.

1720 r. - w wyniku małżeństwa Marianny Lubomirskiej z Pawłem Karolem Sanguszką, zamek stał się własnością Sanguszków
1752 r. - Lubomirscy nie zapomnieli jednak o swojej dawnej rezydencji i w tym roku ponownie do nich powróciła wykupiona przez Stanisława Lubomirskiego z Łańcuta
Następnie zamek został wniesiony w wianie przez Aleksandrę Lubomirską Potockim herbu Pilawa. Już wtedy był zamieszkiwany tylko okresowo
1783 r. - klasztor wiśnicki został decyzją zaborcy austriackiego zamieniony na sąd i więzienie, do dzisiaj jest tu więzienie
1831 r. - wielki pożar spustoszył zamek. Odtąd był już tylko ruiną
II poł. XIX - Nowy Wiśnicz należał do Zamoyskich a potem Straszewskich
1901 r. - zamek znów powrócił do Lubomirskich
1928 r. - Zjednoczenie Rodowe Lubomirskich rozpoczęło prace rekonstrukcyjne m.in. przy udziale Adolfa Szyszko-Bohusza. Przerwała je wojna
1949 r. - rozpoczęto prace renowacyjne, które w późniejszych latach doprowadziły do pełnej restauracji murów zamkowych
1991 r. - po zmianie systemu zamek powrócił do Lubomirskich. Obecnie nadal trwają jakieś spory prawne, które uniemożliwiają pełny rozkwit zamku.
2009 r. - ostatecznie zamek stał się własnością gminy Nowy Wiśnicz. Budowla powoli zapełnia się eksponatami. Można oglądać zabytkowe meble, porcelanę, kielichy, srebra i gobeliny. Miejscowi urzędnicy zabiegają także o wpisanie warowni na listę Pomników Historii (może go otrzymać zabytek o szczególnej wartości historycznej, naukowej i artystycznej).

Widok na zamek i klasztor. Obraz J. Łosika z 1905 r.
Źródło: Zamki w Polsce, Bohdan Guerquin, Arkady 1984

Legendy

Inne podanie przypisuje otrucie Barbary Radziwiłłówny, małżonki króla Zygmunta Augusta Piotrowi Kmicie, który gościł królewską parę na wiśnickim zamku. Kmita był bowiem stronnikiem królowej Bony, a ta nie akceptowała potajemnego małżeństwa swego syna z Barbarą i wręcz jej nie znosiła. W Wiśniczu podano jej jakoby silną, ale wolno działającą truciznę, tak iż wkrótce zmarła w męczarniach. Od tej pory na zamku pojawia się kobieca postać. Błąka się po komnatach i dziedzińcu, szepcąc coś i zawodząc żałośnie. Podobno to duch Barbary wyklina swojego zabójcę.
Faktem jest, że Barbara Radziwiłłówna umarła za młodu, ale raczej z powodu raka niż trucizny, choć pogłoski o jej otruciu były często powtarzane.

Wstęp

Płatny do środka zamku, wolny w godzinach otwarcia na zewnętrzny dziedziniec. Godziny zwiedzania:od 1 maja do 31 października, od poniedziałku do piątku 8.00 - 16.00, soboty, niedziele i święta 10.00 - 18.00
poza sezonem turystycznym od 1 listopada do 30 kwietnia, od poniedziałku do piątku 8.00 - 16.00, soboty, niedziele i święta 9.00 - 17.00
Cennik: bilet normalny – 13 zł, bilet ulgowy – 8 zł.

Ponieważ informacje o godzinach otwarcia, a przede wszystkim cenach biletów szybko się dezaktualizują, sprawdź je na stronie oficjalnej opisywanego zamku/dworu:
otwórz stronę obiektu

Bibliografia