Poczet

władców Polski cz. 1

PIASTOWIE
Mieszko I (ok. 922-992). Syn legendarnego Siemomysła, władcy Polan

Bolesław I Chrobry (ok. 967-1025). Koronacja: 1025 r. Syn Mieszka I i Dobrawy, księżniczki czeskiej

Mieszko II (990-1034). Koronacja: 1025 r. Syn Bolesława Chrobrego i Emnildy, księżniczki słowiańskiej

Kazimierz I Odnowiciel (1016-1058). Syn Mieszka II Lamberta i Rychezy, palatynówny lotaryńskiej

Bolesław II Śmiały (Szczodry) (ok. 1042-1081). Koronacja: 1076 r. Zwolennik uniezależnienia się do Niemiec i polityki mocarstwowej. Prowadził nieustanne wojny na wszystkich frontach (wysłał nawet polskie rycerstwo na duńską wyprawę do Anglii), walczył by osadzać na tronach sąsiadów sojuszników Polski. Udawało się to, ale na bardzo krótko. Porażki w Czechach pod Grodźcem Gołęszyckim i na Rusi w Kijowie skutkowały utratą Pomorza Gdańskiego oraz buntem rycerstwa. W wielkim sporze o inwestyturę między papieżem a cesarzem wsparł papieża. Uważano że dzięki temu zyskał koronę królewską, ale nowsze ustalenia świadczą, iż raczej koronował się bez niczyjej zgody. W 1079 r. skazał na śmierć biskupa krakowskiego Stanisława, co doprowadziło do wygnania go z kraju i śmierci na Węgrzech w niejasnych okolicznościach. Kronikarze cenili jego odwagę i męstwo, ale ganili za okrucieństwo, pychę i rozrzutność. Bolesław Śmiały zapisał się jako fundator opactwa benedyktyńskiego w Lubiniu i odbudowy katedry w Gnieźnie, mógł mieć też udział w powstawaniu opactw w Tumie, Mogilnie i Tyńcu.

Władysław I Herman (1042-1102). Syn Kazimierza I Odnowiciela i Dobroniegi Marii, księżniczki kijowskiej. Objął władzę po buncie przeciw Bolesławowi Śmiałemu w 1079, ale nie ma dowodów, iż w nim uczestniczył. Nie przeniósł się do Krakowa, lecz rządził z Płocka. Ożenił się z siostrą cesarza Henryka IV i nigdy nie starał się o koronę, co uznaje się za dowód uległości wobec Niemiec. Przyjmuje się, że faktyczną władzę w kraju sprawował palatyn Sieciech, możnowładca który obalił Bolesława Śmiałego. Głównie jego wojska dokonały udanych wypraw, dzięki którym podporządkowano Pomorze Gdańskie. W tym okresie Polska zawarła sojusz z Czechami (oparty jednak na trybucie dla Czech za Śląsk), a w sporze cesarstwa z papiestwem zmieniła front stając po stronie cesarza. Na wschodzie utraciła Grody Czerwieńskie zajęte przez kniaziów ruskich. Bunt możnych przeciw wpływom Sieciecha doprowadził do utraty władzy Władysława na rzecz synów Zbigniewa i Bolesława. Władysław Herman rozpoczął budowę drugiej romańskiej katedry na Wawelu (Katedra Hermanowska), ufundował pierwszą katedrę w Płocku, kościół św. Idziego w Inowłodzu, kościół św. Wawrzyńca w Płocku i kościół św. Wita w Kruszwicy.

Zbigniew (ok. 1071-1113). Syn Władysława I Hermana i Przecławy z Prawdziców. Jako dziecko z nieprawego łoża nie miał zostać następcą ojca, lecz duchownym. Z klasztoru w Saksonii sprowadzili go możni, niezadowoleni z rządów Władysława Hermana, a szczególnie jego palatyna Sieciecha. Wymogli oni uznanie Zbigniewa za sukcesora. W sojuszu z młodszym bratem Bolesławem, Zbigniew pokonał ojca i w okresie 1102 - 1107 sprawował władzę na równych prawach z bratem, choć z racji wieku uważał się za księcia zwierzchniego. Każdy z nich panował na odrębnym terytorium. Zbigniewowi przypadła: Wielkopolska, Mazowsze, Kujawy. Był przeciwnikiem pozyskania dla Polski Pomorza, a za sojusznika miał Czechy. Spory o politykę kraju doprowadziły do wojny, w której Zbigniew stracił na rzecz Bolesława połowę terytorium i musiał uznać jego zwierzchność. Bolesław oddał mu w lenno jedynie Mazowsze. Zbigniew nie pogodził się z utratą władzy i starał się ją odzyskać przy wsparciu Niemiec oraz Czech. Został wygnany z kraju, a po powrocie brat zemścił się oślepiając go, co było przyczyna rychłej śmierci Zbigniewa i klątwy nałożonej na Bolesława.

Bolesław III Krzywousty (1086-1138). Syn Władysława I Hermana i Judyty, księżniczki czeskiej. Jako nastolatek w sojuszu z bratem Zbigniewem dzielnie walczył przeciw ojcu i jego palatynowi Sieciechowi. Podczas wspólnego panowania ze Zbigniewem wielokrotnie wojował z Pomorzanami, a za głównych sojuszników miał Rusinów. Konflikt z bratem doprowadził do wojny domowej i zwycięstwa Bolesława, który w 1107 r. objął samodzielną władzę. W 1108 r. zaatakował Czechy, przez co udaremnił niemiecko-czeską wyprawę na sojusznicze Węgry, a następnie odparł najazd Niemców wspierających Zbigniewa. Zemsta na bracie i jego oślepienie skutkowało ogromnym kryzysem władzy Bolesława i jego publiczną pokutą. Po długotrwałych zmaganiach wywalczył zwierzchność Polski nad Pomorzem Gdańskim i Zachodnim. Krwawo zakończone bratobójcze spory skłoniły Bolesława do wydania statutu sukcesyjnego, w którym zawarł wytyczne odnośnie podziału kraju na dzielnice oraz wprowadził zasadę pryncypatu-senioratu (porządek obejmowania władzy zwierzchniej), co miało zachować jedność państwa i zapobiec walkom o władzę między synami, a skończyło czymś dokładnie odwrotnym. W organizacji państwa wprowadził urząd kanclerza oraz kasztelana. Książę utworzył 4 mennice i polskimi denarami zastępował obcą walutę, wprowadził też najstarsze europejskie monety jednostronne (brakteaty). Spośród wielu fundacji Bolesława można wymienić dokończenie budowy romańskiej katedry na Wawelu, pierwszy kościół Narodzenia NMP w Sandomierzu, pierwszy kościół na Świętym Krzyżu, drugą katedrę w Płocku. Zawdzięczamy mu też spisanie najstarszych dziejów Polski (kronika Galla Anonima).

Władysław II Wygnaniec (1105-1159). Syn Bolesława III Krzywoustego i Zbysławy, księżniczki kijowskiej. Najstarszy syn Bolesława Krzywoustego, książę Śląska. Objął władzę senioralną po śmierci ojca w 1138 r. W sojuszu z Rusinami walczył z młodszymi braćmi. Najpierw spustoszył, potem zajął Mazowsze, w prawdopodobnie nierozstrzygniętej bitwie pd Pilicą zyskał 4 grody, ale ostatecznie przegrał w bitwie pod Poznaniem. Najbliższego współpracownika - palatyna Piotra Włostowica (Dunina) oślepił i odebrał mu majątek, co zraziło do niego możnych i kościół. Stracił Kraków i tułał się z rodziną na wygnaniu po dworach czeskich i niemieckich, gdzie złożył hołd. Przypuszczalnie brał też udział w krucjacie cesarza do Ziemi Świętej. Cesarstwo interweniowało zbrojnie w sprawie Władysława, ale władzy już nie odzyskał. Został pochowany w Turyngii, po czym do kraju wrócili jego synowie. Przypisuje mu się budowę drewnianego grodu-zamku w Wołowie.

Bolesław IV Kędzierzawy (1121-1173). Syn Bolesława III Krzywoustego i Salomei, hrabianki Bergu. Książę mazowiecki. W bratobójczej walce, wraz z Mieszkiem Starym, oparł się przeważającym siłom brata-seniora Władysława Wygnańca wspomaganego przez Rusinów nad Pilicą w 1145 r. Rok później bracia pobili wojska Władysława pod Poznaniem. W tym samym roku Bolesław zajął Kraków. Jak książę zwierzchni dokonał upokarzającego hołdu - w worku pokutnym błagał na kolanach o wybaczenie cesarza Fryderyka I Barbarossy, interweniującego za Władysławem Wygnańcem. . W związku z napadami plemion pruskich na tereny Mazowsza przeprowadził skuteczne wyprawy zbrojne na Prusy, które zmusiły plemiona do płacenia stałych trybutów. Podbój Prus nie udał się jednak, bo w 1166 r. polskie rycerstwo wpadło w zasadzkę i zostało rozgromione. Osłabiony Bolesław stracił wkrótce Śląsk na rzecz Bolesława Wysokiego i Mieszka Plątonogiego. Bolesław ufundował pierwszy kościół św. Małgorzaty w Bytomiu i wsparł odbudowę katedry płockiej.

Mieszko III Stary (1122-1202). Syn Bolesława III Krzywoustego i Salomei, hrabianki Bergu. Książę wielkopolski. Wraz z bratem, Bolesławem Kędzierzawym, nie uległ przeważającym siłom brata-seniora Władysława Wygnańca w bitwie nad Pilicą w 1145 r., a rok później bracia pobili go pod Poznaniem. W 1146 r. Mieszko wziął udział w krucjacie przeciw Słowianom Połabskim (wieletom). Władzę zwierzchnią objął w 1173 r., po śmierci brata Bolesława, z którym zgodnie współpracował. Dzięki przymierzu z książętami zachodniopomorski odnowił zwierzchność Polski nad ich ziemiami. Został pozbawiony władzy w 1177 r. w wyniku buntu. Możnym nie podobały się jego autorytarne rządy. Później powracał jeszcze na krótko do władzy nad Krakowem albo siłą, albo jako opiekun nieletniego Leszka Białego. Mieszko ufundował kolegiatę w Kaliszu, opactwo cystersów w Lądzie i pierwszy znany szpital na polskich ziemiach w Poznaniu. Z okresu jego panowania pochodzą tzw. Drzwi Gnieźnieńskie.

Kazimierz II Sprawiedliwy (1138-1194). Syn Bolesława III Krzywoustego i Salomei, hrabianki Bergu. Książę sandomierski, wiślicki, kaliski. Władze zwierzchnią w Krakowie przejął po buncie możnych przeciw Mieszkowi III Staremu w 1177 r. 14 lat później, po kolejnym buncie utracił ją na jego rzecz, ale szybko sprowadził posiłki z Rusi i ostatecznie pokonał Mieszka III. Wielokrotnie interweniował zbrojnie na wschodzie, gdzie osadzał posłusznych Polsce kniaziów w Brześciu i Haliczu. Zabezpieczył też granicę państwa od północy organizując wyprawy na Prusów i Jaćwingów. Plemiona te zostały spacyfikowane, a Jaćwingowie musieli płacić trybut. Włączył ziemię drohiczyńską do Mazowsza. Aby zyskać przychylność papieża i duchowieństwa, zrzekł się prawa władcy do przejmowania majątku zmarłych biskupów i opatów, co uniezależniło Kościół od władzy świeckiej. Najważniejsze fundacje Kazimierza II to klasztor w Sulejowie (wspierał też budowy innych klasztorów tego zakonu: w Jędrzejowie, Wąchocku, Koprzywnicy), rozbudowa kolegiaty sandomierskiej oraz kolegiaty wiślickiej (tzw. Płyta Wiślicka - unikatowy w skali światowej zabytek sztuki romańskiej).

Leszek I Biały (ok. 1186-1227). Syn Kazimierza II Sprawiedliwego i Heleny, księżniczki znojemskiej. Książę mazowiecki, kujawski, sandomierski. Kilka razy obejmował władzę zwierzchnią jako książę krakowski. Prowadził długotrwałą walkę o Ruś Halicko-Włodzimierską z Węgrami i lokalnymi książętami. Dążył do pokojowej chrystianizacji Prusów na Pomorzu, a nawet planował krucjatę do Ziemi Świętej, z której jednak zrezygnował ze względu na wysokie koszty i swą ociężałość. Jego władzę uznawali wszyscy książęta piastowscy i był to ostatni taki książę krakowski. Tytułował się "dux Poloniae" (Książę Polski). Choć za oficjalną data lokacji Krakowa uznaje się 1257 r., to jednak prawa miejskie nadał mu już wcześniej Leszek Biały - przekształcił osadę w prężnie działające miasto, wspierając kupców i osadników. Został zamordowany na wiecu książęcym wraz z innymi Piastami przez namiestnika Pomorza Świętopełka.

Władysław III Laskonogi (ok. 1165-1231). Syn Mieszka III Starego i Eudoksji, księżniczki ruskiej. Książę wielkopolski. Panował w Krakowie przez ok 9 lat w dwóch okresach od 1202 i 1228 r. Jego twarde rządy doprowadziły do buntu w mieście. Miał opinię nieudolnego i kłótliwego władcy skonfliktowanego z Kościołem (dwukrotnie ekskomunikowany), choć zapisał się jako hojny darczyńca opactwa w Lubiniu. Jan Długosz napisał iż był pogardzany z powodu rozpusty i wszeteczeństw. Został pokonany przez swojego szwagra margrabiego Dolnych Łużyc Konrada II w bitwie pod Lubuszem (1209) oraz bratanka Władysława Odonica pod Ujściem (1227). Wg przekazów zginął od noża niemieckiej dziewki, którą usiłował zgwałcić.

Mieszko IV Plątonogi/Laskonogi (ok. 1131-1211). Syn Władysława Wygnańca i Agnieszki, córki margrabiego Austrii. Utrwalony w literaturze przydomek Plątonogi jest prawdopodobnie błędny. Książę wrocławski, raciborski i opolski. Gruntownie wykształcony w Niemczech. Walczył z bratem Bolesławem Wysokim, z którym współrządził Śląskiem. Z tego konfliktu powstał podział Śląska na Górny i Dolny. Jego wojsko zwyciężyło w 2. fazie bitwy pod Mozgawą stronników Leszka Białego. Księciem krakowskim był między rokiem 1210 a 1211, gdy decyzją papieża przywrócono w Polsce zasadę senioratu. Panowanie przerwała nagła śmierć. Jest główną siedzibą był zamek w Raciborzu, który doprowadził do rozkwitu. Zbudował też pierwszy drewniany zamek w Rybniku oraz ufundował i wspierał wiele klasztorów. W Raciborzu bił własną monetę.

Henryk I Brodaty (1163-1238). Syn Bolesława I Wysokiego i Krystyny, hrabianki niemieckiej. Książę wrocławski, opolski, kaliski. Jego małżonka Jadwiga stała się świętą. W 1228 r. wojska Henryka pokonały w serii bitew oddziały Konrada Mazowieckiego, jednak poparcie możnowładztwa krakowskiego uzyskał dopiero w 3 lata później, co umożliwiło objęcie władzy w dzielnicy senioralnej. Z powodu naruszenia immunitetów kościelnych został obłożony klątwą przez biskupa wrocławskiego. W dziejach zapisał się jako jeden z najwybitniejszych Piastów okresu rozbicia dzielnicowego. Wspierał osadnictwo (zasiedlił Pogórze Sudeckie) i rozwój handlu, lokował miasta, ufundował m.in. zamek w Krośnie Odrzańskim, zamek w Rokitnicy, dwór na lewym brzegu Odry we Wrocławiu (późniejszy zamek cesarski), klasztory w Trzebnicy i Henrykowie, rozbudował zamek wleński oraz legnicki (o słynną kaplicę romańską). Sprowadził też na Śląsk zakon templariuszy, który wzniósł pierwszą na zamiach polskich komandorię w Oleśnicy Małej. Współpracował z komturią krzyżacką w Czechach podczas wypraw przeciw Prusom i niestety to m.in. po jego radach Konrad Mazowiecki sprawdził Krzyżaków do Polski.

Henryk II Pobożny (1196-1241). Syn Henryka I Brodatego i Jadwigi, hrabianki Andechs, późniejszej świętej. Książę wrocławski i wielkopolski. W 1239 zaatakował odwetowo Brandenburgię i zwyciężył w bitwie pod Lubuszem, odzyskując w ten sposób gród w Santoku. Władzę senioralną objął po śmierci ojca w 1238 r., ale sprawował ją nie opuszczając Ślaska. Stracił 3 lata później broniąc Legnicy przed najazdem mongolskim. Jego ciało pozbawione głowy zostało zidentyfikowane przez wdowę po 6 palcach u lewej stopy. Ta unikalna cecha anatomiczna została potwierdzona podczas badania szczątków księcia w XIX w. Jest uznawany za dzielonego rycerza i prawego władcę, choć pozbawionego talentów ojca. Ufundował m.in. klasztor franciszkański we Wrocławiu oraz późnoromańską kaplicę na zamku wrocławskim (na Ostrowie Tumskim).

Konrad I Mazowiecki (1187 - 1247). Syn Kazimierza II Sprawiedliwego i Heleny, księżniczki znojemskiej. Książę mazowiecki, później kujawski. Brał udział w słynnej bitwie pod Zawichostem (1205), gdzie wojska małopolskie rozgromiły Rusinów. Kazał oślepić i zamordować wojewodę Krystyna, najbardziej doświadczonego w bojach rycerza mazowieckiego, co doprowadziło do regularnych najazdów na Mazowsze plemion pruskich. To z kolei stało się przyczyną najbardziej fatalnej decyzji w polskiej historii - sprowadzenia zakonu krzyżackiego na pogranicze mazowiecko-pruskie. Księciem krakowskim został w w 1241 r. Porywcza natura oraz skłonność do przemocy i okrucieństwa szybko zraziły do niego polskie możnowładztwo. W 1243 r. został pokonany przez oddziały Bolesława Wstydliwego pod Suchodołem i stracił władzę. Mimo negatywnych cech charakteru, jego działania dla rozwoju Mazowsza są bezsporne. Szczególne korzyści z jego rządów odniosło miasto Płock.

Bolesław V Wstydliwy (1226-1279). Syn Leszka I Białego i Grzymisławy, księżniczki łuckiej. Książę sandomierski. Opisywano go jako łagodnego, skromnego i niezwykle pobożnego. Wraz z żoną Kingą ślubował czystość małżeńską. W jego otoczeniu były 3 kobiety wyniesione na ołtarze: żona Kinga, siostra Salomea i szwagierka Jolenta Helena. Księciem krakowskim został w 1243 r, po pokonaniu w bitwie pod Suchodołem oddziałów Konrada Mazowieckiego. Gdy Małopolsce zaczęli zagrażać Jaćwnigowie, a potem Rusini, sprawnie organizował obronę i wyprawy odwetowe. Przeprowadził modernizację fortyfikacji Wawelu, lokował wiele miast (w tym Kraków, Bochnię, Nowy Korczyn, Jędrzejów) na prawie magdeburskim, dokonał modernizacji zarządzania i eksploatacji żup solnych w Bochni i Wieliczce, hojnie wspierał Kościół, m.in. fundując świątynie i klasztory w Krakowie, Sandomierzu, Zawichoście, Jędrzejowie.

Leszek II Czarny (1241-1288). Syn Kazimierza I Kujawskiego ("Konradowica") i Konstancji, córki Henryka II Pobożnego. Książę sieradzki i sandomierski. Przyczynił się do znaczącego rozwoju ziemi sieradzkiej, która otrzymał od ojca, po tym jak wraz z bratem wywołał bunt przeciw rodzicom. W samym Sieradzu, który był jego główną siedzibą, zmodernizował i ufortyfikował na nowo gród, wzniósł w nim też murowana rotundę. Na tronie krakowskim zasiadł 1279 r. Rok później, po rozbiciu pod Goźlicami wojsk tatarsko-ruskich księcia halicko-włodzimierskiego Lwa, Leszek Czarny wtargnął na Ruś i w odwecie spustoszył tereny aż pod Lwów. W 1282 r. krwawo rozprawił się z najazdem bałtyckich plemion - Jaćwingów oraz najazdem litewskim. Kilkakrotnie brał udział w wyprawach przeciw Czechom, zwalczył również bunt krajowego rycerstwa niezadowolonego z jego polityki. Uznawany za bardzo zdolnego dowódcę.

Bolesław II Płocki/Mazowiecki (po 1251-1313). Syn Siemowita I i Perejesławy, księżniczki halickiej. Książę Mazowiecki z siedzibą w Płocku. Prowadził wyniszczająca walkę z braćmi o części Mazowsza. Władzę w Krakowie objął po bitwie pod Siewierzem w 1289 r. Zwyciężył tam koalicję książąt śląskich walczących dla Henryka Probusa. Jeszcze tego samego roku wycofał się z Krakowa i osiadał na Mazowszu, które zjednoczył. Założył gród książęcy i miasto Warszawę, wzniósł zamek w Płocku.

Henryk IV Probus (Prawy) (1257-1290). Syn Henryka III Białego (wrocławskiego) i Judyty, księżniczki mazowieckiej . Książę wrocławski, potem ścinawski. Starannie wykształcony na dworze króla Czech, uczestniczył i zwyciężał w turniejach rycerskich. Licząc na otrzymanie polskiej korony z Wiednia, złożył hołd lenny królowi niemieckiemu Rudolfowi I Habsburgowi. Był mocno skonfliktowany z biskupem wrocławskim (został nawet obłożony klątwą) i księciem krakowskim Leszkiem Czarnym. Zbrojnie zdobył Kraków po jego śmierci w 1288 r., zwyciężając wojska Władysława łokietka. Był bliski koronacji, ale został otruty przez nieznanych sprawców. Zapisał się w dziejach jako dobry gospodarz, dbał o miasta i lokował nowe, przeprowadził reformę skarbową. We Wrocławiu rozbudował zamek na Ostrowie Tumskim.

Przemysł II Pogrobowiec (1257-1296). Koronacja: 1295 r. Syn Przemysła I i Elżbiety Wrocławskiej, córki Henryka II Pobożnego. Książę poznański, a następnie kaliski. W młodości wykazał się odwagą podczas wyprawy na Brandenburgię. Brał udział w krwawej bitwie między Piastami pod Stolcem, gdzie został pokonany przez księcia legnickiego Bolesława Rogatkę. Zjednoczył Wielkopolskę i zawarł sojusz z książętami kujawskimi, co pozwoliło mu objąć księstwo krakowskie w 1290 r., ale nie widząc szans na utrzymanie władzy, szybko ustąpił. W 1294 r. przejął jednak Pomorze Gdańskie i stał się na tyle silny aby koronować się w Gnieźnie. Choć de facto władza Przemysła dotyczyła tylko Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego, to koronacja (pierwsza taka ceremonia od 219 lat) i dążenie do zjednoczenia państwa sprawiają iż zajmuje szczególne miejsce w dziejach Polski. Po kilku miesiącach został zamordowany. Jako inspiratorów zamachu wymienia się Brandenburczyków oraz wielkopolskie rody Nałęczów i Zarembów.