Wojciechów

Wieża mieszkalno-obronna

Zamek w Wojciechowie to wieża mieszkalno-obronna stojąca w centrum wsi przy małej rzeczce, dopływie Bystrej. Wieża zwana jest "ariańską", ponieważ w XVI została zamieniona przez innowierców na zbór. Dokładniej, chodziło o jedną kondygnację wieży, którą jej właściciele - Spinkowie, a później Orzechowscy przekazali na ten cel kalwinom. Zbudowana jest z kamienia na planie czworoboku o wymiarach 12x13 m i posiada trzy kondygnacje naziemne oraz jedną piwniczną. Od strony północnej wieżę wspierają masywne narożne szkarpy. Dziś funkcjonuje tu kawiarnia, która posiada własne wejście. Od południa do wieży dostawiona jest otynkowana przybudówka z klatką schodową. Przez nią prowadzi właściwe wejście dla turystów, utworzone w latach 80-tych XX wieku. Pierwotny układ wnętrz to jedno pomieszczenie na kondygnację, przedzielenia ściankami działowymi widoczne obecnie np. w piwnicy czy na parterze nie są oryginalne. Z dekoracji architektonicznych zachowały się m.in. sklepienia krzyżowo - żebrowe w sali na 1. piętrze oraz 2 portale kamienne w piwnicy. W wieży działa Muzeum Regionalne, a wyżej Muzeum Kowalstwa. Wojciechów jest bowiem miejscem słynnych ogólnopolskich spotkań kowali. Odbywają się tu wtedy pokazy i konkursy kucia. Poza tym mieści się tu jeszcze biblioteka.
Z wieżą i jej otoczeniem, które niegdyś zajmowało spory teren, związanych jest wiele nieścisłości i błędnych informacji. Dopiero badania archeologiczne w końcu XX wieku pozwoliły ustalić, że w Wojciechowie należy wyróżnić 3 fazy zabudowy, ale i tak pewne kwestie pozostają niejasne. Brakuje pełnego opracowania dziejów tutejszej siedziby. Chcąc przejść chronologicznie przez teren zamkowy w Wojciechowie należy zacząć od fosy na południe od wieży, idąc cały czas na północ aż pod budynek Urzędu Gminy - przed nim stał bowiem renesansowy pałac. Niestety teren zamkowy (zajmowany przez folwarki działające tu już od XVI wieku) przecięła szkoła.
Pierwotną budowlą obronną był późnośredniowieczny dwór z końca XIV wieku o wymiarach 28,2 x 9,3 m. Był to budynek jednotraktowy z 3 pomieszczeniami. Przy środkowym, od południa, znajdowała się przybudówka. Budynek ten posiadał piec kaflowy. Grubość ścian zewnętrznych jak i działowych była taka sama - 1,2 m, jego wysokość mogła sięgać nawet 3 kondygnacji, ale nie wykluczone, że tylko część środkowa była tak wysoka i stanowiła ją wieża. Makietę z podobną budowlą można zobaczyć w Muzeum Regionalnym, lecz nie jest ona poprawna, ponieważ dwór stoi tam wraz z wieżą "ariańską", a obie budowle nie funkcjonowały jednocześnie. Dwór otoczony był fortyfikacjami ziemnymi o zarysie zbliżonym do kolistego z drewnianą palisadą oraz innymi nieznanymi elementami drewnianymi, które zostały spalone.
Druga faza zabudowy (ok. 1520 r.) to postawienie wieży mieszkalno-obronnej ("ariańskiej"). Wykorzystano przy tym materiał ze zniszczonego dworu. Wieża nie stanęła na miejscu dawnego dworu, lecz w fosie, przy wjeździe do starego założenia, od strony północnej. W pozostałych 3 krańcach otaczających dawny dwór zbudowano 3 trapezowate basteje-bastiony połączone murem kurtynowym. Fortyfikacje, otaczały więc pusty majdan po zniszczonym dworze, co wydaje się dość dziwne. Być może majdan miał stać się umocnionym podzamczem gospodarczym z zabudową drewnianą. Wieżę zaś prawdopodobnie planowano otoczyć dalszymi obwarowaniami, których odcinek (fosa i wał) widać od północnego zachodu. Brak ich jednak od pozostałych stron, wygląda jakby budowa fortyfikacji nie została dokończona.
W ostatniej fazie (początek XVII w.) wojciechowskie założenie rozwinęło się w kierunku północnym. Wiąże się to z budową nowej renesansowej rezydencji, określanej jako "pałac" i stopniową utratą znaczenia wieży "ariańskiej", do której dobudowano jeszcze od południa budynek z klatką schodową o 4 kondygnacjach naziemnych (do dziś przylega on do wieży). Archeolodzy prawdopodobnie nie badali reliktów pałacu, bo brak o nim szczegółowych informacji. Oznaczono tylko jego lokalizację, która okazała się bardzo odległa od zachowanych przy wieży murów obwodowych z tego okresu. Wygląda jakby w XVII stuleciu chciano się odciąć od starej siedziby. Pałac zbudowano na planie prostokąta, po stronie zachodniej znajdowały się ogrody, a na północy i południu zabudowa gospodarcza. Do tego miejsca dotrzemy mijając boiska, salę gimnastyczną i szkołę. Widać tam stare budynki gospodarcze i pozostałości murów obwodowych.
Pałac w jakiejś formie przetrwał na pewno do końca XVIII wieku, bo jest zaznaczony na starej mapie, ale zapewne pełnił wtedy funkcję siedziby zarządcy folwarku, bowiem wiadomo że w Wojciechowie istniały rozbudowane folwarki z murowaną i drewnianą zabudową gospodarczą, budynkami produkcyjnymi, piecami garncarskimi, półziemiankami, zbiornikami na wodę, stawem, a sama wieża "ariańska" była traktowana jako magazyn.

Historia, wydarzenia

Bibliografia