Zamek w Wojciechowie to wieża mieszkalno-obronna stojąca w centrum wsi przy małej rzeczce, dopływie Bystrej. Wieża zwana jest "ariańską", ponieważ w XVI została zamieniona przez innowierców na zbór.
Dokładniej, chodziło o jedną kondygnację wieży, którą jej właściciele - Spinkowie, a później Orzechowscy przekazali na ten cel kalwinom.
Zbudowana jest z kamienia na planie czworoboku o wymiarach 12x13 m i posiada trzy kondygnacje naziemne oraz jedną piwniczną. Od strony północnej wieżę wspierają masywne narożne szkarpy. Dziś funkcjonuje tu kawiarnia, która posiada własne wejście. Od południa do wieży dostawiona jest otynkowana przybudówka z klatką schodową. Przez nią prowadzi właściwe wejście dla turystów, utworzone w latach 80-tych XX wieku.
Pierwotny układ wnętrz to jedno pomieszczenie na kondygnację, przedzielenia ściankami działowymi widoczne obecnie np. w piwnicy czy na parterze nie są oryginalne. Z dekoracji architektonicznych zachowały się m.in. sklepienia krzyżowo - żebrowe w sali na 1. piętrze oraz 2 portale kamienne w piwnicy.
W wieży działa Muzeum Regionalne, a wyżej Muzeum Kowalstwa. Wojciechów jest bowiem miejscem słynnych ogólnopolskich spotkań kowali. Odbywają się tu wtedy pokazy i konkursy kucia. Poza tym mieści się tu jeszcze biblioteka.
Z wieżą i jej otoczeniem, które niegdyś zajmowało spory teren, związanych jest wiele nieścisłości i błędnych informacji. Dopiero badania archeologiczne w końcu XX wieku pozwoliły ustalić, że w Wojciechowie należy wyróżnić 3 fazy zabudowy, ale i tak pewne kwestie pozostają niejasne. Brakuje pełnego opracowania dziejów tutejszej siedziby. Chcąc przejść chronologicznie przez teren zamkowy w Wojciechowie należy zacząć od fosy na południe od wieży, idąc cały czas na północ aż pod budynek Urzędu Gminy - przed nim stał bowiem renesansowy pałac. Niestety teren zamkowy (zajmowany przez folwarki działające tu już od XVI wieku) przecięła szkoła.
Pierwotną budowlą obronną był późnośredniowieczny dwór z końca XIV wieku o wymiarach 28,2 x 9,3 m. Był to budynek jednotraktowy z 3 pomieszczeniami. Przy środkowym, od południa, znajdowała się przybudówka. Budynek ten posiadał piec kaflowy. Grubość ścian zewnętrznych jak i działowych była taka sama - 1,2 m, jego wysokość mogła sięgać nawet 3 kondygnacji, ale nie wykluczone, że tylko część środkowa była tak wysoka i stanowiła ją wieża. Makietę z podobną budowlą można zobaczyć w Muzeum Regionalnym, lecz nie jest ona poprawna, ponieważ dwór stoi tam wraz z wieżą "ariańską", a obie budowle nie funkcjonowały jednocześnie. Dwór otoczony był fortyfikacjami ziemnymi o zarysie zbliżonym do kolistego z drewnianą palisadą oraz innymi nieznanymi elementami drewnianymi, które zostały spalone.
Druga faza zabudowy (ok. 1520 r.) to postawienie wieży mieszkalno-obronnej ("ariańskiej"). Wykorzystano przy tym materiał ze zniszczonego dworu. Wieża nie stanęła na miejscu dawnego dworu, lecz w fosie, przy wjeździe do starego założenia, od strony północnej. W pozostałych 3 krańcach otaczających dawny dwór zbudowano 3 trapezowate basteje-bastiony połączone murem kurtynowym. Fortyfikacje, otaczały więc pusty majdan po zniszczonym dworze, co wydaje się dość dziwne. Być może majdan miał stać się umocnionym podzamczem gospodarczym z zabudową drewnianą.
Wieżę zaś prawdopodobnie planowano otoczyć dalszymi obwarowaniami, których odcinek (fosa i wał) widać od północnego zachodu. Brak ich jednak od pozostałych stron, wygląda jakby budowa fortyfikacji nie została dokończona.
W ostatniej fazie (początek XVII w.) wojciechowskie założenie rozwinęło się w kierunku północnym. Wiąże się to z budową nowej renesansowej rezydencji, określanej jako "pałac" i stopniową utratą znaczenia wieży "ariańskiej", do której dobudowano jeszcze od południa budynek z klatką schodową o 4 kondygnacjach naziemnych (do dziś przylega on do wieży).
Archeolodzy prawdopodobnie nie badali reliktów pałacu, bo brak o nim szczegółowych informacji. Oznaczono tylko jego lokalizację, która okazała się bardzo odległa od zachowanych przy wieży murów obwodowych z tego okresu. Wygląda jakby w XVII stuleciu chciano się odciąć od starej siedziby. Pałac zbudowano na planie prostokąta, po stronie zachodniej znajdowały się ogrody, a na północy i południu zabudowa gospodarcza. Do tego miejsca dotrzemy mijając boiska, salę gimnastyczną i szkołę. Widać tam stare budynki gospodarcze i pozostałości murów obwodowych.
Pałac w jakiejś formie przetrwał na pewno do końca XVIII wieku, bo jest zaznaczony na starej mapie, ale zapewne pełnił wtedy funkcję siedziby zarządcy folwarku, bowiem wiadomo że w Wojciechowie istniały rozbudowane folwarki z murowaną i drewnianą zabudową gospodarczą, budynkami produkcyjnymi, piecami garncarskimi, półziemiankami, zbiornikami na wodę, stawem, a sama wieża "ariańska" była traktowana jako magazyn.
Wieża w Wojciechowie w XIX wieku. Widać wejście utworzone wtedy w dawnym oknie na piętrze od północy.
Rysunek Adama Lerue z "Album Lubelskie", 1857-59.
Plany i rekonstrukcje
Plan założenia zamkowego w Wojciechowie w połowie XIX w. wg. K. Stronczyńskiego. 1 - miejsce po dworze późnośredniowiecznym (faza 1), 2 - wieża ariańska, 2a - nowoczesne fortyfikacje (faza 2), 3 - renesansowy pałac z początku XVII w., 3a - mury założenia dworsko - pałacowego (faza 3), 4 - budynki gospodarcze XVIII i XIX-wieczne, ? - zagadkowy widok jakby fortyfikacji, po którym nie ma obecnie śladu na skanowaniu laserowym, w tym miejscu jest prosty wał z fosą
Plan Wojciechowa na mapie z 2. połowy XVIII wieku. Widać wieżę (W), pałac (P), piękne ogrody (O), folwarki (F), mocno wydłużony budynek gospodarczy (B), okrągłe grodzisko (G) po pierwotnym dworze bez jakiejkolwiek zabudowy
Elementy założenia wojciechowskiego wg. I. Kutyłowskiej. A - wieża "ariańska" (początek XVI w.), B - mury obronne założenia dworsko-pałacowego (początek XVII w.), C - rekonstrukcja późnośredniowiecznego dworu – zaczerniono mury odsłonięte w wykopach
Przekrój wieży wg T. Jakimowicz. D - dobudówka z klatką schodową, 1-4 kondygnacje.
Zdjęcie z lotniczego skanowania laserowego terenu zamkowego w Wojciechowie. D - grodzisko otoczone fosą i wałami, po środku stał pierwszy dwór późnośredniowieczny, W - wieża "ariańska" z XVI wieku, F - wał i fosa, wyglądające na niedokończone fortyfikacje z XVI wieku mające otaczać wieżę, M - mury obwodowe założenia dworsko-pałacowego z XVII wieku, B - szkolne boiska sportowe, Sz - szkoła, Pk - parking szkolny, P - miejsce po renesansowym pałacu.
Historia, wydarzenia
Warowną siedzibę murowaną w Wojciechowie wznieśli prawdopodobnie w 2. połowie XIV w. Szczekoccy herbu Odrowąż. Był to murowany dwór obronny, o 2 lub 3 kondygnacjach z umocnieniami drewniano-ziemnymi o zarysie zbliżonym do koła. Pełnił on ważne funkcje strategiczne - leżał na trakcie z Krakowa na Łuków i Litwę oraz na drodze z Lublina do Kazimierza.
Rysunek oryginalnie zatytułowany "Baszta Aryańska w Wojciechowicach od strony wschodo-południa" z połowy XIX wieku, z tzw. Albumów Stronczyńskiego
ok. 1481 r. - Zofia Szczekocka wniosła Wojciechów w wianie Janowi Pileckiemu herbu Leliwa, późniejszemu wojewodzie ruskiemu. Rozbudował on zamek
koniec XV w. - po śmierci Jana Pileckiego, zamek odziedziczył jego syn, również Jan - starosta lubelski i parczewski
Słynna wieża
Wieżę w Wojciechowie opisał w powieści "Nawracanie Judasza" Stefan Żeromski. Pierwowzorem jej bohatera był Jan Koszczyc-Witkiewicz kierujący tu przed wojną pracami restauracyjnymi. Gdy wieżę przejął Stanisław Spinka, stała się ona znanym ośrodkiem reformacji. Spinka udzielił m.in. schronienia kalwińskiemu kaznodziei Marcinowi Krowickiemu. Jak pisał Żeromski dzięki autorytetowi Krowickiego wśród zwolenników nowej wiary, izba w wojciechowskiej wieży stała się "jedną z najdostojniejszych kazalnic świata".
pocz. XVI w. - pierwsze założenie zostało zniszczone, prawdopodobnie w czasie najazdu tatarskiego. Jan Pilecki przystąpił do odbudowy i wzmocnienia swej siedziby. Przed 1527 r. powstało nowe założenie z 3 niewielkimi bastionami/bastejami połączonymi murem kurtynowym i czterokondygnacyjną wieżą zachowaną do dziś. Nie było jedynie dobudówki z klatką schodową, która albo mieściła się wewnątrz albo miała postać otwartych schodów od południa.
Wieża od północy w dawnej fosie, przy wjeździe na majdan, na którym znajdowały się zapewne jeszcze zgliszcza starego dworu
1534 r. - warownia jest wspomniana w dokumentach przy okazji przekazania Wojciechowa przez Pileckich w dzierżawę Firlejom herbu Lewart 1580 r. - Wojciechów kupili kalwini - Spinkowie herbu Prus, którzy już wcześniej dzierżawili wieś po Firlejach. Wieża przekazana została na potrzeby innowierców
1599 r. - następnie wieś przejął inny kalwin - Paweł Orzechowski herbu Rogala, który ożenił się z Zofią Spinką. Następnie wieś przejął jego syn, również Paweł
pocz. XVII w. - Orzechowscy postawili na północ od wieży nowy renesansowy pałac, a do wieżę dostawili dobudówkę z klatką schodową. Rola wieży zmalała, stała się budynkiem gospodarczym. Nowa siedziba otoczona była murem ze strzelnicami, którego odcinki zachowały się do dziś
1655 r. - podczas potopu szwedzkiego właścicielem zamku wojciechowskiego był kolejny Paweł (Bogusław) Orzechowski, zdrajca przekazujący Szwedom tajne informacje
1694 r. - właścicielem Wojciechowa został podstoli lubelski i kasztelan małogoski Teodor Konstanty Orzechowski. Ten z kolei podczas następnej wojny północnej wsławił się odzyskaniem lubelskich ksiąg grodzkich i trybunalskich z rąk szwedzkich. Zabezpieczył je w twierdzy zamojskiej, za co został uhonorowany nagrodą od sejmu lubelskiego.
1788 r. - Orzechowscy sprzedali Wojciechów. Następnymi właścicielami byli kolejno: Morscy, Ostrowscy, Grodziccy, Swieżawscy, Popławscy. Wieża w tym czasie była już w ruinie i prawdopodobnie nie była użytkowana. Posiadała przegniłe podłogi, zniszczony dach i brakowało drzwi i okien.
XIX w. - przeprowadzono reperację wieży aby zaadaptować ją na spichlerz. Zamurowano okna, zmieniono kształty dachów i szczytów, utworzono wejście przez otwór okienny na 1. piętrze po zewnętrznych schodach od północy, widoczne na starych grafikach.
1910 r. - ówcześni właściciele Natalia i Józef Popławscy przekazali wieżę Towarzystwu Opieki nad Zabytkami Przeszłości, które rozpoczęło jej odbudowę, ale prace przerwał wybuch wojny. Niestety zaginęły wtedy zabytkowe detale architektoniczne.
Kolejne prace także zostały nie dokończone z powodu kolejnej wojny w 1939 r.
Towarzystwu udało się jednak zablokować budowę szkoły przy wieży, na obszarze starych folwarków. Niestety po wojnie powrócono do tej koncepcji i komuniści zbudowali szkołę na zabytkowym terenie
1953 r. - pod kierunkiem B. Guerquina rozpoczęto prace remontowe i zabezpieczające zrujnowaną wieżę w Wojciechowie
1972 r. - wreszcie przeprowadzono gruntowny remont. Wieża została przekazana Gminnemu Ośrodkowi Kultury
1980 r. - od wschodniej strony dobudówki przebito wejście i dostawiono schody - tak powstało współczesne wejście do wieży. Od południa zaś postawiono małą estradę
lata 1992-1995 - badania archeologiczne pod kierunkiem Ireny Kutyłowskiej
1993 r. - na najwyższej kondygnacji wieży utworzono Muzeum Kowalstwa
2004 r. - w wieży otwarto Muzeum Regionalne
2008 r. i lata 2011-2012 - prace wykopaliskowe na terenie dawnych folwarków XVI-XIX-wiecznych - na północ od wieży przeprowadził Narodowy Instytut Dziedzictwa oraz firma Archee
Kolejny widok wieży w Wojciechowie w połowie XIX wieku z tzw. Albumów Stronczyńskiego
Informacje praktyczne
ADRES I KONTAKT Wieża Ariańska / Muzeum Kowalstwa - Wojciechów 9
CZAS Oglądnięcie wieży z zewnątrz i zwiedzanie w środku Muzeum zajmuje ok. 40 minut.
WSTĘP Wolny na zewnątrz. Płatny do muzeum - 10 zł (8 zł ulgowy). Czynne codziennie w godz. 10.00-17.00 od kwietnia do września, w pozostałych miesiącach z wyjątkiem niedzieli.
Ponieważ informacje o godzinach otwarcia, a przede wszystkim cenach biletów szybko się dezaktualizują, sprawdź je na stronie oficjalnej opisywanego zabytku: Wieża w Wojciechowie
Położenie i dojazd
Zachodnia cześć woj. lubelskiego. 16 km na południowy wschód od Kazimierza Dolnego, 8 km na północ od Bełżyc. Zobacz na mapie. Wieża stoi przy głównej drodze. Jadąc od strony Kazimierza Dolnego po prawej stronie, po lewej jest wtedy staw.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N51.23635833° E22.24251389°
format DM (stopnie, minuty): 51°14.1814998'N 22°14.5508334'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 51°14'10.89''N 22°14'33.05''E
Bibliografia
Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
Kaczyńscy Izabela i Tomasz - Polska - najciekawsze zamki
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Rolska-Boruch Irena - Domy pańskie na Lubelszczyźnie od późnego gotyku do wczesnego baroku
Grochecki Konrad, Piotrowski Marcin -
Wokół fundacji Orzechowskich w Krupem i Wojciechowie
Galeria zdjęć
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zdjęcia wykonane: latem 2002, a poniżej zdjęcia stodoły zbudowanej przy dawnych murach obwodowych nadesłane przez Huberta
Bilet wstępu normalny do Muzeum Kowalstwa, które znajduje się w Wieży Ariańskiej kosztuje teraz 8 zł. Wstęp obejmuje również zwiedzanie Wojciechowskiego Muzeum Regionalnego w którym można zakupić sobie drobne pamiątki z wycieczki czy zaopatrzyć się w foldery o pozostałych atrakcjach w Wojciechowie. Akurat mi się informacje w nich podane przydały :)
Re: Wrażenia z wycieczki Autor: Lech Czerski Data: 2014-12-12 23:19:53
Ciekawe czy teraz można skosztować takiego jagnięcia z rożna?
Jest jeszcze jedna Wieża Ariańska w woj.lubelskim, w Powiecie Krasnostawskim, ma kształt piramidy i trudno do niej trafić.Warto poczytać o historii i ruchu Arian.
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis historyczno-krajoznawczy. Nie finansuje nas żadna firma ani instytucja. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz nasze dalsze funkcjonowanie i aktualizację informacji.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).