Wieczorem stanęliśmy w Zawadzie (...) zostawiłem w oberży państwa Wolańskich, a sam poszedłem do pałacu. Powierzchowność jego zastanowiła mnie, bo nic dotąd podobnego nie widziałem. Ta budowa po każdym rogu ma wieżyczkę i podobna jest do meczetu, ile w rysunkach zdarzyło się je widzieć. Ogród ładny, nowo założony otaczają. Wewnątrz dom w dziwnie pięknym guście ubrany. Pan Raczyński podróżował, wiele rzeczy z zagranicy przywiózł, szczególnie z Włoch, mnóstwo pięknych obrazów.
Franciszek Ksawery Prek, malarz i pamiętnikarz, zapiski z roku 1826


Ocena zabytku


Możesz ocenić:
Zawada (woj. podkarpackie) - Zamek szlachecki przebudowany w neogotycki pałac

Ocena obecnej atrakcyjności obiektu
Średnia ocena: 3.3 na 5. Głosów: 45 3.5 stars
           
 
Ocena nastawienia do turystów na terenie obiektu
Średnia ocena: 2.6 na 5. Głosów: 45 2.5 stars
           
 


Opis i stan obecny


We wsi Zawada nad rzeką Zawadka, tuż przy głównej drodze Rzeszów - Tarnów, stoją resztki neogotyckiego obecnie zamku - pałacu. Są one otoczone rozległym parkiem i murem. Widać, że budowla miała ciekawą architekturę, szkoda że zachowała się tylko jedna z czterech cylindrycznych baszt. Poza tym, jest jeszcze kaplica, ceglana brama i budynek gospodarczy. Do baszty przylega wieżyczka z klatką schodową. Obiekt zarośnięty od tyłu wysokimi chwastami niszczeje. Obok zamku znajduje się mocno zrujnowany dwór Raczyńskich z pocz. XX w., a przy drodze stoi karczma z XIX w. Obok widać starą bramę wjazdową do zamku - pałacu.

List właściciela zamku Zawada - Atanazego Raczyńskiego do redakcji Przyjaciela Ludu

Pragnąc zadość uczynić żądaniu redakcyi Przyjaciela Ludu, które w Nrze 20 z r. 1838 tego czasopisma wyczytuję, udzielam następujących wiadomości o zamku, czyli raczej zameczku r Zawadzie. Pomieszkanie to było w wieku XVI. i XVII. siedzibą familii Ligęzów, wówczas zamożnej i świetnej.
Starożytność tutejszych murów zaświadcza ich struktura, a jeszcze bardziej odwieczne dęby, które się rozniosły na wałach,jakiemi ten zamek był otoczony, i które, ile ich tylko było, święcie zachowałem; lubo taczęść wałów, która z drzew tych była ogołocona, musiała zostać zrównana, dla wilgoci, jaką w murach utrzymywała. Zawada, wraz z miasteczkiem Dębica i wśiami do tego majątku należącemi, przeszła przez sukcessyę w dom Prebendowskich, a Henryka Dorota, jedyna córka Jerzego Prebendowskiego, podskarbiego w. k., wniosła te dobra w dom xiążąt Radziwiłłów, wszedłszy w śluby małżeńskie w r. 1714 z Janem Mikołajem xieciem Radziwiłłem; Dziś zaś są one własnością mojej żony, córki i sukcessorki xiecia Dominika Radziwiłła, krayczyca litewskiego, wnuka wyż. wzmiankowanej Doroty z Prebendowrskich primo voto Radziwiłłówej, secundo marszałkówej Bielińskiej.
Gdy w r. 1819 majątek ten objąłem, zastałem zameczek zawadzki po części ruiną, po części składem zboża. Wieże dwie równe były z ziemią, inne dwie nie miały tej wysokości, jak dziś. W r. 1820. przedsięwziąłem restauracyę, a po części nowe wystawienie rozsypanych murów. Facyata strony wschodniej jest według planu architekta Schinkel, któremu Prussy winne odrodzenie architektury, tej podobno najświetniejszej gałęzi sztuk wyzwolonych; inne zaś strony zostały wykończone za moim rysunkiem. Przystawa poboczna całkiem jest nowa; lecz główny budynek zupełnie w dawnym kształcie zachowany. Ostatni ślad posiadania tego majątku przez Ligęzów nie jest zbyt dawnym, gdyż legata kościelne tej familii przechodzą r. 1700.
Kościół zawadzki nie mniej zdaje sie być starym jak zamek; a we wśi Pustyni, do państwa dębickiego należącej, znajduje sie dotąd kapliczka z drzewa modrzewowego, w której S. Stanisław nabożeństwo miał odbywać.
Żałuję mocno, iż ciekawszych szczegółów dać nie umiem, i dziwić się bynajmniej nie bede, jeśli podane teraz przeze mnie, nie będą uznane godnemi zajęcia miejsca w czasopiśmie tak interesującem, jak jest Przyjaciel Lud.


Z Zawady dnia 30. Maja 1839. A. Raczyński


Rekonstrukcja lub stary widok zamku zawada
"Zamek Zawada w Galicyi, własność hrab. Atanazego Raczyńskiego". Przyjaciel Ludu 1838 r.


Plany i rekonstrukcje



Rekonstrukcja lub stary widok zamku zawada
Elewacja frontowa zamku - pałacu Zawada w latach międzywojennych
Źródło: Spacerkiem po gminie Dębica. Przewodnik turystyczno-krajoznawczy, Ewa Gołąb, Artur Resler, PUW Roksana Dębica 1997


Rekonstrukcja lub stary widok zamku zawada
Mapa z ok. 1860 r. przedstawiająca założenie zamkowe w Zawadzie


Rekonstrukcja lub stary widok zamku zawada
Dokładniejsza mapa z 1849 r.



Historia, wydarzenia

Powrót na górę strony

Pierwotny zameczek, czy też dwór obronny w Zawadzie (wieś wymieniana jest przez Jans Długosza), wznieśli Ligęzowie w połowie XVI w., prawdopodobnie kasztelan wiślicki i starosta biecki Mikołaj Ligęza. Rozbudowa obiektu w okazały zamek nastąpiła w XVII w. za sprawą Achacego Wojciecha Ligęzy. Później, biorąc za żonę Felicję Ligęzę, właścicielem Zawady został Jan Walewski. Jego syn na początku XVIII wieku przekazał ją Janowi Jerzemu Przebendowskiemu, podskarbiemu koronnemu. W wyniku kolejnych mariaży zamek przejęli Radziwiłłowie, którzy posiadali w okolicy spory majątek zwany "państwem dębickim".

Rekonstrukcja lub stary widok zamku zawada
Zamek Zawada na rycinie M. Stęczyńskiego z XIX w.

Atanazy Raczyński
Pochodził z Wielkopolski z rodu który urósł do rangi magnackiej w XVIII wieku. Gniazdem Raczyńskich herbu Nałęcz był piękny pałac w Rogalinie. Do Małopolski Raczyński trafił dzięki posagowi swej małżonki Anny Radziwiłłówny. Podczas przebudowy starego zamku w Zawadzie pokłócił się z żoną, kazał więc nad wejściem umieścić po prawej stronie napis "Anna z Radziwiłłów Raczyńska, właścicielka", a po lewej "Atanazy Raczyński, administrator". Tak się złożyło, że z pałacu niewiele zostało, ale ten napis przetrwał. Anna przebywała w nowym pałacu sporą część życia, Atanazy bywał znacznie rzadziej. W 1826 r. z ziem rodowych utworzył ordynację obrzycką (14 tys. hektarów ziemi), później wyjechał do Berlina, uległ wynarodowieniu i został tam pochowany. Jego syn Karol Edward sprzedał berliński pałac Raczyńskich w 1881 roku, na którego miejscu wybudowano gmach Reichstagu - niemieckiego parlamentu.

W 1816 roku Zawadę przejął Atanazy Raczyński z Małaszyna, ambasador Prus w Lizbonie i Madrycie. Sam zamek zawadzki był w ruinie. Pozostały tylko dwie baszty (z czterech). W 1821 r. Atanazy Raczyński rozpoczął przebudowę siedziby obronnej w pałac w stylu neogotyckim wg projektów własnych i słynnego niemieckiego architekta Karla Schinkela. Po zakończeniu prac budowla posiadała podobny wygląd jak zamek z 4 basztami oraz wnętrza ozdobione dekoracją stiukową i polichromią wykonaną przez Franciszka K. Marynowskiego. Od strony płd. - zach. dobudowano dodatkowe skrzydło ze schodkowatymi szczytami i to ono przetrwało do dziś.
Nowy pałac miał stanowić letnią rezydencję dla prymasa Ignacego Raczyńskiego, ale ostatecznie zamieszkał on w pałacu w Brzozowie. Słynna była bogata kolekcja dzieł sztuki oraz biblioteka w Zawadzie, choć zbiory Raczyńskich były tu krótko.
W 1914 r. podczas działań wojennych obiekt został zniszczony. Najpierw zajęli go Austriacy, którzy w oknach przygotowali stanowiska strzelnicze. Po ich odejściu moskale (2. pułk kozaków dońskich) podpalili zamek. W następnym roku zrobili to samo. Właścicielem był wtedy Roger Adam Raczyński.
W okresie międzywojennym ruinę odremontowano, a obok Raczyńscy postawili dwór w typie willi śródmiejskiej. Ostatnim właścicielem Zawady był zmarły w 1993 prezydent Polski na uchodźstwie i przedwojenny ambasador w Londynie hrabia Edward Raczyński, który utworzył przy pałacu stadninę koni. Często bywał on w Zawadzie, tutaj gościł np. Kazimierę Iłłakowiczówną, poetką i sekretarkę marszałka Józefa Piłsudskiego. Po II wojnie św. komuniści na terenie pałacowym założyli PGR pozostawiając stadninę. Po 1989 r. teren pałacowy wykupiła osoba prywatna.


Rekonstrukcja lub stary widok zamku zawada
Zamek - pałac Raczyńskich, na zdjęciu A. Friedricha z 1905 r. Po prawej zachowana do dziś część budowli



Legendy i podania

Powrót na górę strony

Legenda związana z Zawadą dotyczy czasów gdy panem był tu kasztelan Mikołaj Ligęza. Wystawił on dla siebie nagrobek w kościele farnym w Bieczu. Nie lubił bowiem swojej rezydencji w Zawadzie i zwykle przebywał w Bieczu lub Gorlicach. W końcu postanowił postawić tu nowy, wielki zamek. Tak też się stało i Ligęza przebywał w Zawadzie znacznie częściej. Pewnego razu w nocy przyszedł do niego sam diabeł i w ostrych słowach wypominał mu, że postawił nagrobek w Bieczu, a nie w Zawadzie. Kasztelan przeżegnał się i skropił diabła święcona wodą, na co ten czym prędzej uciekł. Kolejnej nocy sytuacja powtórzyła się. Mściwy diabeł postanowił więc w burzliwą noc spalić zamek, ale że był on poświęcony to nie imały się go diabelskie sztuczki. Postawił więc przy zamku dwie wielkie mogiły. Wstało słońce, jednak w zamku wciąż było ciemno, bo mogiły zasłaniały całkowicie okna. Mikołaj Ligęza ściągał do Zawady wielu uczonych i biegłych w sztukach magicznych, nikomu jednak nie udało się ruszyć mogił. Stały aż do dnia, w którym kasztelan zmarł.


Rekonstrukcja lub stary widok zamku zawada
Pocztówka z ok. 1920 r. Skrzydło boczne zamku w Zawadzie, widać spore zniszczenia


Rekonstrukcja lub stary widok zamku zawada
Pocztówka z początku XX wieku


Rekonstrukcja lub stary widok zamku zawada
Pocztówka z serii jak wyżej


Informacje praktyczne


KONTAKT
punktorbrak

CZAS
punktorPobieżne oglądnięcie zamku, pałacu, bramy i parku zajmuje ok. 20 min.

WSTĘP
punktorWstęp jest raczej zabroniony, ale chyba można wejść, najlepiej próbować w weekend.

Położenie i dojazd


Zachodnia część woj. podkarpackiego. 4 km na wschód od Dębicy. Zobacz na mapie.
Obiekt łatwo zlokalizować bowiem mury otaczające park zamkowy są tuż przy szosie, po prawej stronie (patrząc od strony Rzeszowa) jest natomiast karczma. Dostaliśmy się tam w sobotę, gdy okolica była całkowicie wyludniona. Można przejść przez mur przy głównej bramie przy szosie, która jest chyba stale zamknięta. Normalne wejście jest przez zakład od strony bocznej ulicy. Jadąc samochodem można zaparkować koło karczmy lub podjechać pod bramę zakładu.

GPS
Współrzędne geograficzne:

Otwórz w:  Google Maps,  Bing Maps,  Openstreet Maps
format D (stopnie):   N50.05769167°, E21.48039722°
format DM (stopnie, minuty):   50° 3.4615002'N, 21° 28.8238332'E 
format DMS (stopnie, minuty, sekundy):   50° 03' 27.69''N, 21° 28' 49.43''E 



Bibliografia



punktorFrazik Józef - Zamki i budownictwo obronne ziemi rzeszowskiej
punktorGołąb Ewa, Resler Artur - Spacerkiem po gminie Dębica. Przewodnik turystyczno-krajoznawczy


Rekonstrukcja lub stary widok zamku zawada
Zdjęcie z okresu zniszczenia budowli przez Rosjan. Widać wojsko austro-węgierskie


Fotogaleria


Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.

Zawada - Pozostałości zamku Zawada - Za ocalałą basztą znajdowała się kaplica Zawada - Zamek Zawada - Zamek Zawada - Brama, a za nią budynek gospodarczy Zawada - Mury z przyporą Zawada - Od tyłu wszystko prośnięte jest wysokimi chwastami Zawada - Pałacyk Raczyńskich obok zamku

Zdjęcia wykonane: latem 2002, a poniższe autorstwa Tomasza Różowskiego jesienią 2003 (więcej)

Zawada - Zamek Zawada - Widok z parku Zawada - Zbliżenie na wieżę Zawada - Widok z karczmy na bramę wjazdową



Noclegi


punktorDębica - Halina Kliś, Stasiówka 107, tel. (0.14) 682 30 50
punktorDębica - Maria i Józef Ligęscy, Stasiówka 147 B, tel. (014) 682 30 54
punktorDębica - Hotel "Wisłoka", ul. Kwiatkowskiego 2, tel.( 0...14) 681 37 90

Miniforum

Powrót na górę

Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.

Ostatnie wpisy

  • dfg       Autor:  dfg      Data:  2021-10-06 23:01:42
    dfg
  • Re: Re: jaki film?       Autor:  pawel.k      Data:  2014-12-23 09:16:28
    I skrzypce przestaly grac
  • Re: Zawada, mieszkam tu.       Autor:  Tammy Crow      Data:  2013-02-06 06:47:25
    My name is Tammy Crow , my maiden name was Tammy Rich ,but my biological mother's name was Lillian Sarah Ann Zawada. She married my biological father Burtis Rich in 1969 in Chicago, IL. Do to circumstances that I have only heard stories about my brother ,my half sister and myself were removed from their care because of physical as well as mental abuse. Unfortunately, I was only about 1 yr of age and have never seen my mother since. I have tried to locate her but have had no such luck. With that being said I started looking into the name Zawada, I was told that her parents migrated to the United States from Poland but I do not know what year. We think that their names were John and Mary Zawada and that he was known to be very mentally abusive. What records I have been able to recover all list Lillian's family as mildly retarded, which leads me to think that maybe this is why they migrated to the United States maybe because they were looked down on in their own country. Honestly I have no idea why they came to the United States.   Since I have not had very good luck trying to locate my biological mother , I wanted to at least know my heritage and where my grandparents came from. I have been told that besides my mother ,she also had a sister and a brother that was known of but not sure if there were more in the family. I am very interested in learning everything I can about the Polish heritage of my biological family. Any information that I might be able to get would be tremendously appreciated. I really need this ,I have been having a very hard time in my life as a result of the family that the court system did place my brother and I with. The family was our biological fathers family that we were placed with. My brother was treated very well mainly because he was a boy the preference of the foster mother or in other words our Aunt ,but me being a girl I wasn't treated so well. I was physically abused by one of their sons, sexually molested by another of their sons and raped at the age of 7 by a the husband of one of their daughters. Nothing I ever did was good enough and I had to do a lot of home cleaning and when I wasn't doing that I had to stay in my room or never leave the yard. I loved school because it was my sanctuary. Eventually my life became so unbearable at the age of 14 I ran away. After I was repremanded back into the courts custody I was placed in a number of different homes. I asked if they could let me just go back to my biological mother and the reply was no , even if she could be found the answer would still be no. At the age of 15 I ran again, all I ever wanted was to find my place in this world, where I belonged and was accepted and loved for just being me. The whole time I was a runaway I continued to look for my biological mother. I met my now husband at the age of 16 and have been with him and his family since. He knows everything and has tried to help me search for my mother as well , but we have just had no luck. I will continue till the day I leave this world to search for her or any of her family,but while I'm looking I want to find out everything I can about where she and her family came from. So any information that I can get would be so appreciated beyond belief. I can be contacted at my e-mail address or by mail at 5017 N. 100 East Road, Mclean,IL.61754 If there is anyway possible that any kind of information can be located to trace my mothers family back to Poland please let me know. Sincerely , Tammy Crow





Powót do strony startowej
Powrót do strony startowej

(c) 2001-2021 bd - Kontakt - Polityka Prywatności
Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.