Zawichost

Średniowieczny zamek książęcy i królewski

Drewniany zamek w Zawichoście istniał już na początku XIII w. Bronił przeprawy przez Wisłę oraz był siedzibą kasztelańską. W pełni murowaną warownię wzniósł ok. poł. XIV w. Kazimierz Wielki. Nie zachował się żaden opis ani ilustracja z tamtego okresu.

Kasztelani Kasztelanami na zamku w Zawichoście było wiele znanych postaci. Dobes Dobiesław, wymieniony w akcie księżnej Grzymisławy (matce błogosławionej Salomei i księcia Bolesława Wstydliwego) z 1229 r., jako stryjeczny brat biskupa Ivo z Odrowążów, Spytek z Melsztyna - marszałek nadworny i wojewoda krakowski, Mikołaj Bogoria - zaufany stronnik królowej Jadwigi, Warsz Miechowski - uczestnik wojen z Litwinami, na Śląsku i pod Warną, Piotr Kłoczewski - sekretarz i zaufany Stefana Batorego, bohatersko walczący we wszystkich wyprawach wojennych króla, Jan Mikołaj Rey - spokrewniony z wielkim pisarzem. Słynny był też kasztelan Borejko zwany pobożnym pijakiem. Lubił ucztować szczególnie z duchownymi, ale nigdy nie opuścił codziennego nabożeństwa. Gdy nie mógł znaleźć kompanów do picia wychodził na uczęszczany trakt opatowski i tam w postawionej przez siebie kapliczce modląc się, czyhał na gości. Gdy jakiegoś napotkał upajał go winem, często do nieprzytomności i zabierał na ucztę do swego domu. Tam już przetrzymywał delikwentów jak najdłużej, nawet kilka dni do czasu znalezienia sobie nowych. Gdy wieść o jego wyczynach rozniosła się po kraju, omijano kapliczkę z daleka.

1241 r. - Tatarzy najechali miasto i spalili drewniany zamek. Następnie Bolesław Wstydliwy odbudował go i wykorzystywał jako swoją rezydencję. Prawdopodobnie już wtedy był to zamek częściowo murowany
ok. poł. XIV w. - jak podają kronikarze Jan Długosz i Janko z Czarnkowa, król Kazimierz Wielki wzniósł w Zawichoście zamek z cegły. Z pewnością chodziło jednak o przebudowę istniejącego zamku książęcego. Odgrywał on bardzo dużą rolę w systemie obronnym wschodnich kresów. Zajmował 9 miejsce wśród najbardziej liczących się ówczesnych zamków
1384 r. - miasto zostało splądrowane, a zamek ogołocony przez Litwinów pod dowództwem przyszłego króla Polski Jagiełły. Warowni z niewielką załogą bronił kasztelan Spytek z Melsztyna
1386 r. - w drodze do Krakowa, w zamku Zawichost ponownie przebywał Jagiełło, ale już jako kandydat do polskiej korony. Gościł go kasztelan Mikołaj Bogoria
II poł. XV w. - w zamku często przebywał król Kazimierz Jagiellończyk
1502 r. - miasto zostało zniszczone przez Tatarów. Zamek zawichojski prawdopodobnie oparł im się, ponieważ wiadomo że kilka lat później był zamieszkany i uzbrojony w 30 hakownic
koniec XVI w. - rozpoczęto przebudowę warowni pod nadzorem architekta Marcina Rudolfisa, a następnie Rudolfa Negroni
1655 r. - podczas "potopu" Szwedzi zajęli Zawichost i zamek. Rok później odbił go Stefan Czarniecki
1657 r. - Szwedzi, a później uciekające wojska ich sprzymierzeńca księcia Siedmiogrodu Rakoczego w tym roku jeszcze kilkakrotnie nawiedzili Zawichost. Szwedzi tym razem przybyli w ogromnej sile ok. 70 tys. ludzi. W ich oddziałach walczyli też Węgrzy, Rumuni, Kozacy, Wołosi i Brandenburczycy. Miasto zostało doszczętnie splądrowane, a zamek spalony
1664 r. - ówczesna lustracja z lat 1659-64 mówi, iż "zamek przez nieprzyjaciela jest ogniem zniesion, armaty przy nim nie masz, niektóre izby ponakrywane" oraz "domostwa podzamcza i zagrodników tam mieszkających, nieprzyjaciel spalił". Podczas najazdu szwedzkiego z 1200 osób mieszkających w mieście ocalało 241. Męczeńską śmierć poniósł franciszkanin Kazimierz Bogdański, staruszek który odmówił zdradzenia miejsca ukrycia sreber klasztornych



1678 r. - dużą część murów zamkowych rozebrano. Wykorzystano je m.in. przy budowie kościoła reformatów Sandomierzu. Sama wyspa coraz bardziej kurczyła się, a mury były zalewane przy wysokim stanie wód Wisły
II poł. XVIII w. - lustracje mówią o karczmie stojącej przy rumowiskach zamku. W ruinach postawiono chałupę dla stróża, która zostałą potem zmieciona przez wylew Wisły
1813 r. - ogromna powódź sprawiła, że wyspa zamkowa została ostatecznie zalana. Pozostałe mury powodowały odbicie nurtu ku lewemu brzegowi i zalanie terenów wsi Rybitwy. Z czasem nurt i kolejne powodzie doprowadziły do skruszenia murów i głębszego osiadnięcia resztek zamku.
koniec XIX w. - z Wisły wystawał jeszcze najwyższy fragment murów zamkowych
1928 r. - z wykonanych wtedy pomiarów wynikało, że wierzchołek murów znajdował się 65 cm pod lustrem wody, a odległość między zamkiem a wieżą kościoła pw. św. Jana Chrzciciela wynosiła 617 m
XX w. - przy niskim stanie wód Wisły mury zamkowe były w wodzie jeszcze dobrze widoczne