ŻELAZNA
🏰 Średniowieczny gródek rycerski 🏰

elazna jest starą wsią o wczesnośredniowiecznych, słowiańskich korzeniach osadniczych, na które wskazuje znana od początku XIV w. polska nazwa miejscowości. Nazwa ta, odnotowana po raz pierwszy w postaci Selasna, jest nazwą typu topograficznego, nawiązującą do usytuowania wsi na podmokłym pierwotnie terenie, obfitującym w rudę darniową, którą zapewne w okresie średniowiecza eksploatowano dla celów produkcyjnych.
W pochodzącym z początku XIV w. Rejestrze wrocławskim, stanowiącym część Księgi uposażeń biskupstwa wrocławskiego wymieniono Żelazną jako wieś w okręgu grodkowskim. W dokumencie tym przytoczono obok siebie polską i łacińską nazwę miejscowości: Selasna vel Martini villa. Ostatnia z wymienionych nazw, o znaczeniu "Marcinowa wieś", powstała w związku z przeniesieniem Żelaznej na prawo niemieckie. Pochodzi ona zapewne od imienia zasadźcy i pierwszego sołtysa Żelaznej jako wsi na prawie niemieckim. Dokładnym odpowiednikiem semantycznym tej nazwy jest niemiecka nazwa miejscowości, odnotowana w 1487 r. w formie Mertensdorff i przekształcona w późniejszych czasach do postaci Märzdorf. Z owym Marcinem łączyć można budowę siedziby obronnej, która zgodnie z wynikami badań archeologicznych funkcjonowała w okresie XIV-XV wiek.
Od 1344 r. Żelazna wchodziła w skład świeckich posiadłości biskupstwa wrocławskiego, stanowiących lenno Korony Czeskiej z ośrodkiem w Grodkowie (od 1383 r. księstwo grodkowskie). W pochodzącym przypuszczalnie z pierwszych lat tego okresu rejestrze dóbr i miejscowości ziemi grodkowskiej, wymieniono Żelazną ze wszystkimi przynależnościami (Martini villa cum omnibus suis utilitatis) jako wieś związaną z zamkiem w Głębocku (castrum Tyfenze). Wywodzące się z tych czasów związki Żelaznej z Głębockiem przetrwały aż do 1820 r., kiedy to dopiero rozdzielono administracyjnie obie miejscowości.
Zniszczenie fortalicjum rycerskiego nastąpiło w XV wieku. Nowej umocnionej rezydencji nie wzniesiono, w miejscu tym powstał później folwark. Od XVI wieku właścicielami Żelaznej byli Dreskowie. Po przedstawicielach tej rodziny pozostały cztery płaskorzeźbione nagrobki renesansowe w kościele św. Michała i NMP w niedalekim Grodkowie. W 1644 r. nabył Żelazną wraz z Głębockiem Eustachy Krause. W 1845 r. właścicielem miejscowych dóbr był Fedor hrabia von Franken-Sierstorpf, do którego należały również pobliskie Kopice oraz Głębocko. We wsi istniały wtedy 2 folwarki, drugi wraz z leśniczówką znajdował się na terenie przysiółka Breitenstück (dzisiejsza Dębina).