ŻURAW

🏰 Średniowieczny gródek rycerski 🏰

rodzisko nie posiada ustalonej metryki archeologicznej. Można jednak ogólnie uważać je za pozostałość obronnej siedziby rycerskiej dawnych właścicieli wsi.
Żuraw był wzmiankowany po raz pierwszy w 1220 r. w dokumencie wydanym przez biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża, dotyczącym uposażenia klasztoru kanoników regularnych laterańskich w Mstowie. Zgodnie z owym dokumentem, Żuraw był - obok m. in. Częstochowy - jedną ze wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny na rzecz wspomnianego zgromadzenia zakonnego. Żuraw odgrywał ważną rolę w życiu okolicy jako ośrodek dóbr szlacheckich, a zarazem siedziba parafii, utworzonej już około 1373 r. na zasadzie wyodrębnienia jej z pierwotnej parafii mstowskiej, i należącej w średniowieczu do dekanatu irządzkiego (lelowskiego). Miejscowa parafia, wzmiankowana w latach 1411-1430, obejmowała w 1470 r. również sąsiednie wsie: Lipnik, Kobyłczyce, Zagórze i Lusławice. Według miejscowej tradycji, w 1440 r. wzniesiony został we wsi murowany kościół p.w. św. Bartłomieja, ufundowany przez wojewodę kaliskiego Jana Zarembę, wymienionego jako właściciel Żurawia w dokumencie Jana Długosza z 1458 r. Na początku XVI w. właścicielem wsi został kasztelan sieradzki Jan Przerębski. W późniejszych czasach Żuraw wraz z Lusławicami należał do magnackiego rodu Bonerów, władającego rozległym kompleksem dóbr z ośrodkami w Ogrodzieńcu i Kromołowie. Po bezpotomnej śmierci Stanisława Bonera w 1560 r. ogromna fortuna Bonerów przeszła w ręce skoligaconego z nimi Jana Firleja. W 1778 r. Żuraw stał się częścią kompleksu dóbr w Potoku (dzisiejszym Złotym Potoku), którego ówczesnym właścicielem był Karol Ernest Biron, książę Kurlandii i Semigalii.