Baranów Sandomierski

Renesansowy zamek magnacki

Rezydencję w Baranowie Sandomierskim wzniesiono w drugiej połowie XVI w. z inicjatywy starosty radziejowskiego Rafała V Leszczyńskiego herbu Wieniawa. Początkowo był tu dwór renesansowy a w zamek rozbudował go jego syn - wojewoda brzeski Andrzej Leszczyński. Wcześniej, bo jeszcze w XIV w. znajdował się tu gotycki dwór obronny lub wieża mieszkalno-obronna Baranowskich herbu Grzymała o której pisał Jan Długosz. Jej szczątki odkryli archeolodzy pod dziedzińcem zamkowym. Po Baranowskich jej właścicielami byli Kurozwęccy, Tarnowscy i Górkowie.
Starsze dzieje Baranowa przedstawił dziejopis osady Antoni Schneider, który przypisał budowę pierwotnego obiektu obronnego Bogusławowi Jaksycowi herbu Gryf jeszcze w XII w. Potem miał on należeć do rodu Gozdawów, którzy podejmowali tu Kazimierza Wielkiego. Po śmierci Pawła Gozdawy podczas wyprawy na Ruś Czerwoną, ten sam król przekazał jego majątek Pietraszowi z Małachowa herbu Grzymała, który uratował mu życie. Od Pietrasza wywodzą się Baranowscy.


1569 r. - od Stanisława Górki, Baranów z nie w pełni poznanym obiektem obronnym kupił Rafał V Leszczyński

Rafał X Leszczyński Ostatnim właścicielem zamku z możnego rodu Leszczyńskich był Rafał X, podskarbi wielki koronny i starosta wielkopolski, którego jedynym synem był Stanisław Leszczyński przyszły król Polski. Jak większość ówczesnych magnatów Rafał Leszczyński nie grzeszył stałością ani konsekwencją. W 1680 r. popierał interesy Francji, był więc wrogiem króla Jana III Sobieskiego i Austrii. Trzy lata później został prawdopodobnie kupiony przez posłów austriackich, przewodniczył sejmowi mającemu usankcjonować ścisły związek Polski i Austrii. Popierał też plany wojny z Turcją u boku Austrii. Następnie na czele szlachty wielkopolskiej znowu stał się wielkim wrogiem Sobieskiego, strasząc szlachtę rzekomymi próbami wprowadzenia przez króla dyktatury. Za to w 1699 r. dzięki jego staraniom Polska w pokojowy sposób odzyskała Kamieniec Podolski z rąk tureckich. Leszczyński był wtedy posłem polskim w Stambule.

1583 r. - Rafał Leszczyński ukończył w jego miejsce budowę renesansowego dworu obronnego. Był to piętrowy obiekt z dwoma wieżami. Stał w zachodnim skrzydle obecnego zamku. Skrzydło to posiada grubsze mury i nieco inne połączenie wież z murami
Lata 1591-1603 - młodszy syn Rafała - Andrzej I Leszczyński, wojewoda brzesko-kujawski, przebudował go w okazały zamek, wtedy właśnie nadano mu dzisiejszy wygląd. Nie wiadomo komu przypisać projekt rezydencji, do niedawna najczęściej wymieniano nazwisko włoskiego architekta Santi Gucciego, ale po szczegółowych badaniach ostatecznie wykluczono tę możliwość. Być może jednak autorem jest ktoś z warsztatu Gucciego. Zamek stał się w tym okresie ważnym ośrodkiem reformacji bowiem Leszczyńscy byli innowiercami
1606 r. - po śmierci Andrzeja zamek przejął jego syn Rafał VII, wojewoda bełzki
ok. 1620 r. - w obliczu zbliżających się wojen, dookoła zamku powstały nowoczesne fortyfikacje bastionowe. Były to jedne z większych tego typu umocnień w Polsce
ok. 1625 r. - Rafał VII Leszczyński sprowadził do Baranowa słynnego sztukatora Giovanni Battista Falconi. Polecił mu go zapewne Stanisław Lubomirski, pod którym służył Rafał w bitwie chocimskiej. Wspaniałe sztukaterie Falconiego zachowały się tylko w baszcie wschodniej na piętrze
1656 r. - podczas "potopu" król szwedzki Karol Gustaw ze swoim wojskiem spotkał się pod Baranowem z oddziałami litewskimi dowodzonymi przez Pawła Sapiehę. Do większych starć nie doszło, a zamek nie został najechany. Nękani równocześnie przez Czarnieckiego Szwedzi szybko cofnęli się w kierunku Zawichostu
1677 - od Rafał X Leszczyńskiego rezydencję kupił książę Dymitr Jerzy Wiśniowiecki, wojewoda bełzki za 70 tysięcy kop złotych polskich. W cenę wliczone były jeszcze miasta Czartorysk i Kołek
1682 r . - w wyniku mariażu wdowy po Wiśniowieckim i Józefa Karola Lubomirskiego zamek przeszedł w ręce Lubomirskich. Marszałek Wielki Koronny poczynił pewne zmiany w jego wyglądzie w stylu barokowym, przy pomocy swojego nadwornego architekta Tylmana z Gameren. Dobudowana została galeria obrazów między dwiema basztami przy skrzydle zachodnim, unowocześniono elewacje zamkowe, a wnętrza ozdobiono dekoracjami stiukowymi, kominkami i portalami
1720 r. - po Lubomirskich Baranów był kolejno w rękach: księcia Pawła Karola Sanguszki, Jacka Małachowskiego, Józefa Potockiego. Nie wprowadzili oni żadnych zmian w wyglądzie budowli
1795 - zamek przejął Jan Krasicki i dokonał jego odnowy. Zgromadzono tu wtedy pamiątki po biskupie Ignacym Krasickim, powiększono znacznie bibliotekę


I poł. XIX - rozbiórka zamkowych fortyfikacji
24.09.1849 - na zamku wybuchł wielki pożar. Spłonęły wnętrza wraz z biblioteką z cennymi dziełami. Krasickich nie stać było na pełną odbudowę, został on w następnych latach zdewastowany
1867 r. - wystawioną na licytację budowlę kupił Feliks Dolański z Grębowa. Ostatnim właścicielem - do wybuchu II wojny światowej był jego potomek Roman Dolański, który mieszkał tu do 1940 r.
1898 r. - na zamku w Baranowie Sandomierskim wybuchł kolejny pożar. Dolańscy dokonali jednak odbudowy, powierzając ją architektowi Tadeuszowi Stryjeńskiemu. W narożnej komnacie parteru obok baszty południowo – zachodniej, urządzono kaplicę ozdobioną witrażami Józefa Mehoffera i obrazem Jacka Malczewskiego "Matka Boska Niepokalana", umieszczonym w ołtarzu
1944 r. - podczas wojny w okolicy toczyły się walki między Sowietami i Niemcami. Wojska Sowieckie przez 2 lata doszczętnie zniszczyły wnętrza, m.in. paląc ogniska ze zniszczonych zabytkowych mebli
1958 r. - zabytek wzięło w opiekę Ministerstwo Przemysłu Chemicznego. W pobliżu Baranowa odkryto bowiem złoża siarki i rozpoczęto budowę Zagłębia Siarkowego. Zaczęła się też odbudowa zamku
1965 r. - zakończyła się odbudowa i konserwacja zamku, otworzono muzeum
1968 r. - nastąpiło formalne przekazanie zamku Kopalniom i Zakładom Przetwórczym Siarki “Siarkopol” w Tarnobrzegu. Komunistyczne władze postanowiły wykorzystać go dla "potrzeb kulturalnych" Zagłębia Siarkowego
1997 r. - właścicielem warowni została Agencja Rozwoju Przemysłu S.A. w Warszawie
2013 r. - z zamku usunięto Muzeum Zagłębia Siarkowego. W jego miejsce powstała zbrojownia rycerska - interaktywna ekspozycja mająca przenieść zwiedzającego w dawne wieki