Perła architektury renesansowej - zamek w Baranowie Sandomierskim, nazywany kiedyś "małym Wawelem" położony jest w nizinie dolnej Wisły.
Rezydencja komunisty
Po wojnie zamek w Baranowie Sandomierskim upodobał sobie komunistyczny dygnitarz Józef Cyrankiewicz. Bardzo często przyjeżdżał tu z żoną, aktorką Niną Andrycz, realizując przy okazji inną swoją pasję - szybką jazdę samochodem.Drogę z Warszawy pokonywał w takim tempie, iż ochrona nie była w stanie za nim nadążyć.
Obronę zamkowi zapewniały otaczające go potężne umocnienia bastionowe z 8 bastionami wzniesione w latach 20-tych XVII wieku. Badacze przypuszczają, że nigdy nie zostały dokończone, ale patrząc na XVIII-wieczną mapę wyraźnie ukazującą 6 bastionów, istnienie pozostałych od południa i wschodu wydaje się pewne.
Szkoda, że do dziś nic po nich nie zostało. Sama rezydencja broniona była przez strzelnice w przyziemiu, poniżej dziedzińca. Dziedziniec położony jest bowiem na wysokości piętra - wchodzi się na niego po schodach (tłumaczone to jest częstymi wylewami Wisły - woda docierała pod zamek, jednak nie zalewała dziedzińca).
Przyziemie było więc w zamku kondygnacją półpiwniczną.
Zamek ma regularną budowę. Założony jest na planie prostokąta o stosunku boków 1:2, w narożach znajdują się cylindryczne baszty, a po środku elewacji frontowej ryzalit bramny z wejściem na piękny dziedziniec.
Zamek w filmie
Zamek w Baranowie Sandomierskim wykorzystano przy kręceniu znanego serialu "Czarne Chmury". Był tam siedzibą hetmana Jana Sobieskiego. To ze schodów na baranowskim dziedzińcu, w pamiętnej scenie zbiegała Anna do pułkownika Dowgirda. Innymi znanymi filmami tutaj kręconymi były: "Barbara Radziwiłłówna" i "Klejnot wolnego sumienia".
Z trzech stron otaczają go dwukondygnacyjne skrzydła mieszkalne. Na dwóch z nich znajdują się arkadowe krużganki, których kolumny ozdobiono maszkaronami, czyli twarzami ludzko-zwierzęcymi. Od strony wejścia znajduje się loggia z prowadzącymi na piętro paradnymi schodami, powyżej widać dekoracyjny grzebień attyki. W pomieszczeniach zamku na piętrze urządzono Muzeum Wnętrz. Najpierw zwiedza się skrzydło zachodnie z salą portretową (konferencyjną) z czterema wielkimi portretami królów polskich oraz przede wszystkim Galerię Tylmanowską. Sala ta, choć nie jest oryginalna, bo została zrekonstruowana nieco dowolnie po wojnie, prezentuje się bardzo okazale. Jest bogato zdobiona stiukami i obrazami przedstawiającymi miasta włoskie. W skrzydle wschodnim znajdują się 3 komnaty gościnne i Baszta Falconiego zdobiona złotem.
Akustyka
Rezydencja posiada niezwykłą akustykę, którą w lecie zaprezentuje przewodnik. Otwarcie okna w komnacie powoduje, że szum zza okna (np. fontanny) jest kilka razy głośniej słyszalny w przeciwległej ścianie. Fakt ten wykorzystywał powojenny właściciel - zakład Siarkopol i za swoich najlepszych czasów sprowadzał do zamku na występy muzyków, kompozytorów i artystów z całego kraju, bez względu na koszty!
Zdobienia odnowiono po wojnie dodając prawdziwe złoto, jaśniejsze od oryginalnego oraz pozostawiając drobne pozostałości tego co zostawili po sobie Sowieci, czyli sczerniałe od dymu ognisk ściany. Na parterze znajduje się, będąca przez bardzo długi czas w remoncie, kaplica zamkowa. Niedostępna do zwiedzania jest część hotelowa i restauracyjna.
Na obszarze dzisiejszego zamku stały wcześniej przynajmniej 2 inne budowle. Średniowieczna wieża mieszkalno - obronna Baranowskich usytuowana była na obecnym dziedzińcu. Grubość murów wynosiła od 120 do 70 cm. Zbudowana była z kamienia, ale być może najwyższa kondygnacja wykonana była z drewna. Otaczał ją zapewne wał z palisadą.
Siedziba ta została rozebrana, a tuż obok Leszczyńscy postawili renesansowy dwór obronny z 2 basztami. Stanowi on obecne skrzydło zachodnie zamku, jego mury są wyraźnie grubsze od reszty budowli.
Do niedawna zamek posiadał ekspozycję poświęconą wydobyciu siarki oraz archeologiczną z najdłuższą w Europie łodzią wykonaną z jednego pnia drzewa. Obecnie jest zupełnie nowa trasa zwiedzania zamkowego przyziemia z wystawami historycznymi i innymi (płatna osobno niż zwiedzanie zamku). Zobaczyć można też fundamenty pierwotnej wieży mieszkalnej.
Przy zabytku od zachodu, na miejscu dawnych stajen, po wojnie wzniesiono budynki, które służą jako hotel. Przed elewacją frontową rosną osobliwe drzewa - tulipanowce, na pewno w maju i czerwcu można zobaczyć jak rosną na nich tulipany. Szkoda tylko, że coraz bardziej zasłaniają one zamek...
Co roku na wiosnę na zamku w Baranowie Sandomierskim odbywa się impreza pod nazwą Festiwal Kuchni Dworskiej i Kiermasz Wielkanocny, która jednak dawniej nie zachwycała poziomem, ale może coś się zmieniło...
Akwarela z zamkiem baranowskim z 1844 r. autorstwa E. W. Kainki
Plany i rekonstrukcje
Obecny plan piętra
Obecny plan dwóch najniższych kondygnacji.
Aktualny plan całego założenia
Plan całego założenia zamkowego z fortyfikacjami bastionowymi. Interpretacja A. Maciąga na podstawie mapy Miega z 1780 r.
Źródło: Zamek w Baranowie: dzieje i konserwacja, Alfred Majewski, Tarnobrzeg 1996
Poprzednie budowle na planie obecnego zamku. Na czerwono dwór renesansowy, na niebiesko wieża rycerska Baranowskich
Mapa Baranowa z ok. 1770 roku. Kształt zamku zadziwiający, jakby posiadał jakieś nieznane dziś dobudówki. Dobrze widoczne jest też 6 bastionów.
Mapa Baranowa z XIX wieku. Teren zamkowy wygląda już podobnie jak dziś, ale widać jeszcze 2 bastiony z kurtyną od zachodu
Historia, wydarzenia
Rezydencję w Baranowie Sandomierskim wzniesiono w drugiej połowie XVI w. z inicjatywy starosty radziejowskiego Rafała V Leszczyńskiego herbu Wieniawa. Początkowo był tu dwór renesansowy a w zamek rozbudował go jego syn - wojewoda brzeski Andrzej Leszczyński. Wcześniej, bo jeszcze w XIV w. znajdował się tu gotycki dwór obronny lub wieża mieszkalno-obronna Baranowskich herbu Grzymała o której pisał Jan Długosz. Jej szczątki odkryli archeolodzy pod dziedzińcem zamkowym. Po Baranowskich jej właścicielami byli Kurozwęccy, Tarnowscy i Górkowie.
Starsze dzieje Baranowa przedstawił dziejopis osady Antoni Schneider, który przypisał budowę pierwotnego obiektu obronnego Bogusławowi Jaksycowi herbu Gryf jeszcze w XII w. Potem miał on należeć do rodu Gozdawów, którzy podejmowali tu Kazimierza Wielkiego. Po śmierci Pawła Gozdawy podczas wyprawy na Ruś Czerwoną, ten sam król przekazał jego majątek Pietraszowi z Małachowa herbu Grzymała, który uratował mu życie. Od Pietrasza wywodzą się Baranowscy.
Rycina z rezydencją w Baranowie Sandomierskim z początku XIX w.
1569 r. - od Stanisława Górki, Baranów z nie w pełni poznanym obiektem obronnym kupił Rafał V Leszczyński
Rafał X Leszczyński
Ostatnim właścicielem zamku z możnego rodu Leszczyńskich był Rafał X, podskarbi wielki koronny i starosta wielkopolski, którego jedynym synem był Stanisław Leszczyński przyszły król Polski. Jak większość ówczesnych magnatów Rafał Leszczyński nie grzeszył stałością ani konsekwencją. W 1680 r. popierał interesy Francji, był więc wrogiem króla Jana III Sobieskiego i Austrii. Trzy lata później został prawdopodobnie kupiony przez posłów austriackich, przewodniczył sejmowi mającemu usankcjonować ścisły związek Polski i Austrii. Popierał też plany wojny z Turcją u boku Austrii. Następnie na czele szlachty wielkopolskiej znowu stał się wielkim wrogiem Sobieskiego, strasząc szlachtę rzekomymi próbami wprowadzenia przez króla dyktatury. Za to w 1699 r. dzięki jego staraniom Polska w pokojowy sposób odzyskała Kamieniec Podolski z rąk tureckich. Leszczyński był wtedy posłem polskim w Stambule.
1583 r. - Rafał Leszczyński ukończył w jego miejsce budowę renesansowego dworu obronnego. Był to piętrowy obiekt z dwoma wieżami. Stał w zachodnim skrzydle obecnego zamku. Skrzydło to posiada grubsze mury i nieco inne połączenie wież z murami
Lata 1591-1603 - młodszy syn Rafała - Andrzej I Leszczyński, wojewoda brzesko-kujawski, przebudował go w okazały zamek, wtedy właśnie nadano mu dzisiejszy wygląd. Nie wiadomo komu przypisać projekt rezydencji, do niedawna najczęściej wymieniano nazwisko włoskiego architekta Santi Gucciego, ale po szczegółowych badaniach ostatecznie wykluczono tę możliwość. Być może jednak autorem jest ktoś z warsztatu Gucciego. Zamek stał się w tym okresie ważnym ośrodkiem reformacji bowiem Leszczyńscy byli innowiercami
1606 r. - po śmierci Andrzeja zamek przejął jego syn Rafał VII, wojewoda bełzki
ok. 1620 r. - w obliczu zbliżających się wojen, dookoła zamku powstały nowoczesne fortyfikacje bastionowe. Były to jedne z większych tego typu umocnień w Polsce
ok. 1625 r. - Rafał VII Leszczyński sprowadził do Baranowa słynnego sztukatora Giovanni Battista Falconi. Polecił mu go zapewne Stanisław Lubomirski, pod którym służył Rafał w bitwie chocimskiej. Wspaniałe sztukaterie Falconiego zachowały się tylko w baszcie wschodniej na piętrze
1656 r. - podczas "potopu" król szwedzki Karol Gustaw ze swoim wojskiem spotkał się pod Baranowem z oddziałami litewskimi dowodzonymi przez Pawła Sapiehę. Do większych starć nie doszło, a zamek nie został najechany. Nękani równocześnie przez Czarnieckiego Szwedzi szybko cofnęli się w kierunku Zawichostu
1677 - od Rafał X Leszczyńskiego rezydencję kupił książę Dymitr Jerzy Wiśniowiecki, wojewoda bełzki za 70 tysięcy kop złotych polskich. W cenę wliczone były jeszcze miasta Czartorysk i Kołek
1682 r . - w wyniku mariażu wdowy po Wiśniowieckim i Józefa Karola Lubomirskiego zamek przeszedł w ręce Lubomirskich. Marszałek Wielki Koronny poczynił pewne zmiany w jego wyglądzie w stylu barokowym, przy pomocy swojego nadwornego architekta Tylmana z Gameren. Dobudowana została galeria obrazów między dwiema basztami przy skrzydle zachodnim, unowocześniono elewacje zamkowe, a wnętrza ozdobiono dekoracjami stiukowymi, kominkami i portalami
1720 r. - po Lubomirskich Baranów był kolejno w rękach: księcia Pawła Karola Sanguszki, Jacka Małachowskiego, Józefa Potockiego. Nie wprowadzili oni żadnych zmian w wyglądzie budowli
1795 - zamek przejął Jan Krasicki i dokonał jego odnowy. Zgromadzono tu wtedy pamiątki po biskupie Ignacym Krasickim, powiększono znacznie bibliotekę
Elewacja frontowa zamku na rycinie z 2. połowy XIX w.
I poł. XIX - rozbiórka zamkowych fortyfikacji
24.09.1849 - na zamku wybuchł wielki pożar. Spłonęły wnętrza wraz z biblioteką z cennymi dziełami. Krasickich nie stać było na pełną odbudowę, został on w następnych latach zdewastowany
1867 r. - wystawioną na licytację budowlę kupił Feliks Dolański z Grębowa. Ostatnim właścicielem - do wybuchu II wojny światowej był jego potomek Roman Dolański, który mieszkał tu do 1940 r.
1898 r. - na zamku w Baranowie Sandomierskim wybuchł kolejny pożar. Dolańscy dokonali jednak odbudowy, powierzając ją architektowi Tadeuszowi Stryjeńskiemu. W narożnej komnacie parteru obok baszty południowo – zachodniej, urządzono kaplicę ozdobioną witrażami Józefa Mehoffera i obrazem Jacka Malczewskiego "Matka Boska Niepokalana", umieszczonym w ołtarzu
1944 r. - podczas wojny w okolicy toczyły się walki między Sowietami i Niemcami. Wojska Sowieckie przez 2 lata doszczętnie zniszczyły wnętrza, m.in. paląc ogniska ze zniszczonych zabytkowych mebli
1958 r. - zabytek wzięło w opiekę Ministerstwo Przemysłu Chemicznego. W pobliżu Baranowa odkryto bowiem złoża siarki i rozpoczęto budowę Zagłębia Siarkowego. Zaczęła się też odbudowa zamku
1965 r. - zakończyła się odbudowa i konserwacja zamku, otworzono muzeum
1968 r. - nastąpiło formalne przekazanie zamku Kopalniom i Zakładom Przetwórczym Siarki “Siarkopol” w Tarnobrzegu. Komunistyczne władze postanowiły wykorzystać go dla "potrzeb kulturalnych" Zagłębia Siarkowego
1997 r. - właścicielem warowni została Agencja Rozwoju Przemysłu S.A. w Warszawie
2013 r. - z zamku usunięto Muzeum Zagłębia Siarkowego. W jego miejsce powstała zbrojownia rycerska - interaktywna ekspozycja mająca przenieść zwiedzającego w dawne wieki
Litografia Napoleona Ordy z ok. 1880 r. Zamek od strony płd.-wsch.
Odkrycia archeologiczne
Podczas prac archeologicznych w latach 60-tych na dziedzińcu wewnętrznym zamku w Baranowie Sandomierskim odkryto komnatę i korytarz do niej prowadzący będący pozostałością po gotyckim dworze lub wieży rycerskiej. Niestety budowa zamku i jego piwnic zniszczyła większość fundamentów starej budowli. Zbudowana ona była z typowego sandomierskiego kamienia piaskowego, ale natrafiono też na relikty drzwi z przymurówką ceglaną. Jest to jeden z dowodów na to iż obiekt był remontowany i rozbudowywany. 50 m od tego budynku odnaleziono ślady jego umocnień ziemnych oraz palisady, które znajdowały się także w miejscu obecnego hotelu. Nie został za to zidentyfikowany zagadkowy mur po południowej stronie zamku. Z ważniejszych znalezisk należy wspomnieć o denarze łobżenickim z czasów panowania Zygmunta Wazy, szelągu koronnym Jana Kazimierza z 1664 r., pięknie zdobionych kaflach, naczyniach, przedmiotach żelazne. Najstarsze pochodzą z początku XIV w. i na ten okres należy datować powstanie pierwotnej siedziby rycerskiej w Baranowie.
Legendy i podania
Pierwsza z legend baranowskich dotyczy czasów, gdy obecnego zamku jeszcze nie było, a właścicielem osady z dworem obronnym był rycerz Jakszyc. Pragnął on powiększyć swą siedzibę, jednak z względu na słabe zaludnienie okolicy trudno było mu znaleźć siłę roboczą, tym bardziej że był skąpy i oferował bardzo skromną zapłatę. Wysłał więc swych ludzi na daleką Warmię, aby sprowadzili mu jeńców, których będzie można zaciągnąć do pracy prawie za darmo. Wyprawa się udała i wkrótce rozpoczęto budowę nowej rezydencji. Wśród jeńców była piękna kobieta o imieniu Auela, która po pewnym czasie zwróciła uwagę Jakszyca. Zaczął traktować ją lepiej niż pozostałych, aż w końcu zaproponował małżeństwo. Auela odrzuciła jednak propozycję co rozsierdziło okrutnego pana na Baranowie. Kazał ją bić i głodzić. Auela namówiła resztę swoich towarzyszy i razem postanowili nie tylko zbiec, ale i dać nauczkę swemu ciemiężycielowi. Gdy pewnego dnia nadarzyła się okazja, wszyscy uciekli uprowadzając także Jakszyca. Odwdzięczyli mu się tym samym - musiał pracować jak niewolnik w grodzie na Warmii. Stopniowo zachodziła w nim przemiana, stawał się coraz lepszym człowiekiem. Wreszcie postanowiono go zwolnić. Gdy po latach wrócił do swego zameczku, ludzie bardzo obawiali się jego gniewu, mógł bowiem oskarżyć ich o umożliwienie porwania. Jakszyc jednak zmienił się nie do poznania i nikogo już w życiu nie skrzywdził.
Inne podanie ma miejsce w czasie "potopu" szwedzkiego. Była akurat wigilia, więc pan zamku Rafał Leszczyński wyruszył z darami do obozu partyzantów Czarnieckiego stacjonujących w obozie nad Sanem. W zamku pozostała tylko córka Leszczyńskiego i służba zajęta przygotowywaniem wieczerzy. Wtem ktoś krzyknął: "Szwedzi idą!". Po chwili do zamku zaczęli wbiegać w panice mieszkańcy Baranowa szukający tu schronienia. Młoda Leszczyńska nie ulękła się, rozkazała zaryglować bramę i poszła do baszty, w której znajdował się kaplica. Tam zaczęła się żarliwie modlić przed słynącym cudami obrazem Matki Boskiej. Gdy Szwedzi przystąpili do szturmu bramy, nakazała otworzyć tajne przejście łączące zamek w Baranowie z Sandomierzem. Wszyscy udali się do lochu, ale sama Leszczyńska poszła nadal modlić się do kaplicy. Wtem w oknie zobaczyła wielką czarną chmurę, która spowiła niebo. Posypał się z niej kamienny grad, który wywołał popłoch wśród Szwedów. Ich zbroje były bowiem za słabe, aby oprzeć się spadającym na nich z potworną siłą kamieniom. Najeźdźcy rozbiegli się więc w popłochu, a zamek i ukrywający się w nim ludzie zostali uratowani. Podczas pasterki wszyscy uroczyście podziękowali Bogu za ocalenie. Podobno ci co stali najbliżej młodej Leszczyńskiej widzieli otaczający ją obłok, który znikł po nabożeństwie.
Akwarela z 1932 przedstawiająca dziedziniec zamku w Baranowie Sandomierskim
Informacje praktyczne
ADRES I KONTAKT Zamek w Baranowie Sandomierskim - ul. Zamkowa 22, Baranów Sandomierski
CZAS Oglądnięcie parku, zwiedzanie wnętrz i wystaw zajmie minimum 1,5 godziny.
WSTĘP Ceny biletów wstępu: 8,00 zł - normalny; 5,00 zł - ulgowy, 20,00 zł - rodzinny. Można kupić bilet łączony z pobliskim skansenem Płatny. Do parku 6 zł i (4 ulg.), do wnętrz 22 zł (16 ulg.). Trasa po zamkowym przyziemiu - wystawy czasowe i stałe - 10 zł. Parking płatny 7 zł. W poniedziałki zamknięte.
Zwiedzanie odbywa się z przewodnikiem, cyklicznie co godzinę: od 9.00 do 19.00 (od maja do września), od 9.00 do 17.00 (w kwietniu i październiku), od 9.00 do 16.00 (od listopada do marca).
Ponieważ informacje o godzinach otwarcia, a przede wszystkim cenach biletów szybko się dezaktualizują, sprawdź je na stronie oficjalnej opisywanego zabytku: Zamek w Baranowie Sandomierskim dodatkowe informacje
Zamek w Baranowie Sadnomierskim na pocztówce z początku XX wieku
Położenie i dojazd
Północna część woj. podkarpackiego. 14 km na południowy zachód od Tarnobrzega. Zobacz na mapie.
Należy się kierować do Wisły, w stronę północno-zachodnią od rynku w Baranowie. Jadąc samochodem można zaparkować tuż przy zamku.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N50.501933° E21.535589°
format DM (stopnie, minuty): 50°30.11598'N 21°32.13534'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 50°30'06.96''N 21°32'08.12''E
Bibliografia
Frazik Józef - Zamki i budownictwo obronne ziemi rzeszowskiej
Gosztyła Marek, Proksa Michał - Zamki Polski południowo-wschodniej
Gruszecki Andrzej - Bastionowe zamki w Małopolsce
Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
Jurasz Tomasz - Zamki i ich tajemnice
Jurasz Tomasz - Znane i nieznane. Zamki, pałace, kościoły Polski południowo-wschodniej
Kaczyńscy Izabela i Tomasz - Polska - najciekawsze zamki
Majewski Alfred - Zamek w Baranowie
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Stępińska Krystyna - Pałace i zamki w Polsce - dawniej i dziś
Sypkowie Agnieszka i Robert - Zamki i warownie ziemi sandomierskiej
Praca zbiorowa - Przemiany architektury rezydencjonalnej w XV-XVIII wieku na terenie dawnego województwa sandomierskiego
Pocztówka z początku XX wieku
Galeria zdjęć
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Filmy wideo
Zamek w Baranowie Sandomierskim 2019
Noclegi
Baranów - Hotel Przy Zamku, ul. Zamkowa 20, tel. (15) 811 80 39, 811 80 40
Baranów - Zajazd Wisła, ul. Dąbrowskiego, tel. (15) 811 81 95, 811 03 83
Baranów - Agroturystyka Bocianówka, ul. Krakowska 24, tel. (15) 811 86 00
Suchorzów - Agroturystyka Mrowisko, Suchorzów, ul. Wierzbowa 2, gsm 505 616 040
Tarnobrzeg - Hotel Dworek pod Lipami, ul. Sienkiewicza 206, tel. (15) 822 40 15
Tarnobrzeg - Hotel Karolina, ul. Kochanowskiego 5, tel. (15) 822 97 00
Tarnobrzeg - Hotel Mieszko, os. Piastów, tel. (15) 822 22 46
Tarnobrzeg - Hotel Koga, tel. (15) 823 59 55
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Ostatnie wpisy
Nigdy więcej tam nie pojadę Autor: tomhy Data: 2018-07-28 20:06:27
Mamy XXI wiek, po sprawdzeniu w necie na stronie zamku godzin otwarcia jadę. Jadę z Krakowa. Dojeżdżam a tam na bramie kartka napisana ręcznie że zamek zamknięty z powodu wesela. Ludzie szanujmy siebie i czas innych ludzi, czy ciężko zamieścić informację na stronie zamku, że w dniu takim a takim zamek będzie zamknięty. Takich turystów jak ja było więcej. ludzie dojeżdżali i odjeżdżali to jest kpina z turystów i skandal.
Jeden z gorszych zamkow jakie przyszlo mi zwiedzac. Kompletna strata czasu a przede wszystkim pieniedzy. Jedyne co zobaczylem to 4 zalatujace plesnia niezbyt ladne a przede wszystkim NIE oryginalne sale. Po za wyblaklymi kopiami obrazow stracilem jedynie czas. Ktos mi powie PO CO placic pieniadze za ogladanie brzydkich, starych obrazow i zaniedbanego i rozlatujacego sie brzydkiego zamku. Od przewodnika nie dowiedzialem sie niczego nowego a po zorientowani sie ze jest komoletnie beznadziejny i niezbyt doedukowany na wlasna reke postanowilem sie czegos sam dowiedziec. Moze kogos kto nie ma wgl pojecia o zamkach zachwyci ta ruinaale na bank nie mnie...
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis historyczno-krajoznawczy. Nie finansuje nas żadna firma ani instytucja. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz nasze dalsze funkcjonowanie i aktualizację informacji.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).